Αστρονομία στην Αρχαία Ελλάδα

ENGLISH

Civilization (Πολιτισμός)

Η Αστρονομία (αγγλικά Astronomy, διεθνής όρος εκ των ελληνικών λέξεων «ἄστρον» + «νέμω») είναι η φυσική επιστήμη που ερευνά όλα τα ουράνια σώματα [όπως άστρα, γαλαξίες, νεφελώματα, πλανήτες (συμπεριλαμβανομένης της Γης) δορυφόροι, αστεροειδεις, κομήτες και άλλα], τη Φυσική, τη Χημεία, την προέλευση και την εξέλιξη τέτοιων αντικειμένων, τα φαινόμενα που συμβαίνουν στον χώρο έξω από την ατμόσφαιρα της Γης, τα οποία συμπεριλαμβάνουν εκρήξεις υπερκαινοφανών αστέρων, εκλάμψεις ακτίνων γ και κοσμική ακτινοβολία μικροκυμάτων υποβάθρου. Ένα σχετικό αλλά διακριτό θέμα αποτελεί η Κοσμολογία, που ασχολείται με τη μελέτη του σύμπαντος ως ολότητα.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελεί ένα μοναδικό αρχαιολογικό αντικείμενο το οποίο μαρτυρά αφενός το επίπεδο των αστρονομικών γνώσεων που υπήρχε γύρω στο 150 π.Χ. και αφετέρου ένα επίπεδο αρχαίας μηχανικής και τεχνολογίας για το οποίο δεν υπήρχε σχεδόν καμία υποψία. Στο πλαίσιο της διατριβής αυτής, μελετήθηκαν διάφορα τμήματα του Μηχανισμού που είτε δεν είχαν ερευνηθεί καθόλου είτε είχαν ερευνηθεί αλλά η επανεξέτασή τους έδωσε διαφορετικά αποτελέσματα. Στο Κεφάλαιο 1 γίνεται μια εισαγωγή στον Μηχανισμό και στα όσα είναι γνωστά σήμερα για αυτόν. Η πρωτότυπη έρευνα που διεξάχθηκε στο πλαίσιο αυτής της διατριβής παρουσιάζεται στα Κεφάλαια 2 – 5 ενώ στο Κεφάλαιο 6 παρουσιάζονται τα μοντέλα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων τα οποία κατασκευάστηκαν με τη βοήθεια μετρήσεων κατά τη διάρκεια της διδακτορικής αυτής διατριβής. Πιο αναλυτικά, στο Κεφάλαιο 2 παρουσιάζεται αρχικά η δομή του δείκτη της σπείρας του Μέτωνα κι ο μηχανισμός στήριξης και κίνησής του.
Ο δείκτης αποδεικνύεται ότι είναι ελεύθερος να ολισθαίνει στο σημείο σύνδεσης με τον άξονά του (κι όχι σταθερά συνδεδεμένος εκεί και εκτατός στο άλλο άκρο όπως είχε προηγουμένως δημοσιευτεί). Η μετάδοση της κίνησης σε αυτόν γίνεται μέσω ενός πολύ έξυπνα σχεδιασμένου μηχανισμού στήριξής του, η δομή του οποίου επιβεβαιώνεται από τον ίδιο τον Μηχανισμό και την επιγραφή περιγραφής του. Στο ίδιο κεφάλαιο μελετάται ο τρόπος κατασκευής των σπειρών και τα αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι και οι δύο σπείρες σχεδιάστηκαν ως σπείρες ημικυκλίων με διαφορετικά κέντρα (όπως υποστήριζαν ήδη 2 προηγούμενες εργασίες).
Η ανεπιθύμητη εκκεντρότητα στην ανάγνωση των ενδείξεων του δείκτη για εκείνο το ημικύκλιο της σπείρας το οποίο δεν έχει σχεδιαστεί από το κέντρο του δείκτη αποδεικνύεται (με τρεις διαφορετικές αναλύσεις) ότι αποφεύγεται επιδέξια από τον μηχανικό με την κατάλληλη σχεδίαση των διαχωριστικών γραμμών των υποδιαιρέσεων. Στο Κεφάλαιο 3 παρουσιάζονται ορισμένες από τις νέες αναγνώσεις γραμμάτων που έγιναν και που σχετίζονται με την ταυτοποίηση του εμβόλιμου μήνα του ημερολογίου της σπείρας του Μέτωνα. Για το ημερολόγιο αυτό, κατασκευάστηκε επίσης ένας χάρτης που συγκρίνει τους μήνες του Μηχανισμού με τους γνωστούς έως σήμερα μήνες των αρχαίων ελληνικών πόλεων και εντοπίζονται 3 πιθανές περιοχές ως τόποι χρήσης του Μηχανισμού.
Οι αναγνώσεις της σπείρας του Σάρος αύξησαν κατά 1 τον αριθμό των υποδιαιρέσεών του με εγχάρακτα σύμβολα. Στο Κεφάλαιο 4 γίνεται μια πολύ εκτεταμένη αστρονομική μελέτη του παραπήγματος του Μηχανισμού. Για την μελέτη αυτή δημιουργήθηκε από την αρχή νέο πρόγραμμα υπολογισμού των ημερομηνιών των αστρικών γεγονότων των παραπηγμάτων, το οποίο εφαρμόστηκε και στο παράπηγμα του Πτολεμαίου με πολύ καλά αποτελέσματα. Από την ανάλυση προέκυψε ένα πιθανό εύρος γεωγραφικών πλατών όπου χρησιμοποιούνταν το παράπηγμα του Μηχανισμού. Στο Κεφάλαιο 5 τέλος έγινε μια αστρονομική μελέτη της μορφής της εξίσωσης του χρόνου για την εποχή του Μηχανισμού καθώς ήταν μια γνώση που πρέπει να ήταν ήδη γνωστή τότε και επομένως να είχε αποτυπωθεί και στον Μηχανισμό. Η δομή του αινιγματικού θραύσματος D μελετάται και τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν καλό συσχετισμό με την καμπύλη της εξίσωσης.

Για τους Αρχαίους Έλληνες, η «Αστρονομία» (και ως όρος που επιβίωσε πια) γεννήθηκε ακριβώς την ίδια εκείνη στιγμή που γεννήθηκε και η ελληνική μυθολογία και μάλιστα σε μια αμφίδρομη σχέση, γιατί η θεία (για τους Έλληνες της εποχής) Μούσα Ουρανία ήταν προστάτιδά της. Ωστόσο, πρακτικά απαιτούνταν η εφεύρεση και η εξέλιξη του τηλεσκοπίου, ώστε η Αστρονομία να μπορέσει να εξελιχθεί σε σύγχρονη επιστήμη. Ιστορικά, η Αστρονομία συμπεριλάμβανε ενασχολήσεις όπως η Αστρομετρία, η Αστρονομική Ναυτιλία, η Παρατηρησιακή Αστρονομία, ο σχεδιασμός ημερολογίων και η Αστρολογία, ενώ στις μέρες μας η επαγγελματική (τουλάχιστον) Αστρονομία συχνά θεωρείται συνώνυμη με την Αστροφυσική.

Η πρόοδος της Αστρονομίας είναι στενά συνδεδεμένη με την εξέλιξη των παρατηρήσεων. Ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα στη Γη που σηκώνει το κεφάλι του για να κοιτάξει απευθείας τον ήλιο και τα ουράνια σώματα που φαίνονται τη νύχτα. Η γοητεία που ασκεί ο ουρανός στον άνθρωπο τον οδήγησε στην συστηματοποίηση των παρατηρήσεών του και στην διατύπωση νόμων που εξηγούν φαινόμενα όπως οι φάσεις της σελήνης, η διάρκεια του έτους και η εναλλαγή των εποχών. Οι πρώτοι αστρονόμοι χρησιμοποίησαν ως μέσο παρατήρησης το γυμνό οφθαλμό.

Η αστρονομία θεωρείται κατ' εξοχήν ελληνική επιστήμη αφού θεμελιώθηκε από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους και οι οποίοι έκαναν σημαντικά βήματα στην επιστήμη της Αστρονομίας, όπως το σύστημα του φαινόμενου μεγέθους των αστέρων (που εφαρμόζεται ακόμα), την σφαιρικότητα της γης (Πυθαγόρας, 6ος αιώνας π.Χ.) την πρόταση ηλιοκεντρικού συστήματος (Αρίσταρχος ο Σάμιος 310 - 230 π.Χ.), την μέτρηση της ακτίνας της Γης (Ερατοσθένης, 276 - 192 π.Χ.), την κατάρτιση καταλόγου ουρανίων σωμάτων (Ίππαρχος, 2ος π.Χ. αιώνας), κ.α. Αργότερα η Αλεξανδρινή σχολή δεν αρκείται σε απλές θεωρητικές έρευνες αλλά επιδιώκει και την εκτέλεση των παρατηρήσεων με πολύ μεγάλη ακρίβεια.

Οι σοφοί της αρχαίας Ελλάδας, αντίθετα από τους άγους της Χαλδαίας και τους ιερείς της Αιγύπτου, δε ζητούσαν να αντεύσουν, ε τη ελέτη των άστρων τη οίρα των ανθρώπων, αλλά να ανακαλύψουν τους νόους που διέπουν τις κινήσεις τους. Με τον Αναξίανδρο η Γη έπαψε να θεωρείται επίπεδος δίσκος, ο Πυθαγόρας και οι αθητές τους θεωρούσαν ότι η Γη είναι ακίνητη στο κέντρο του κόσου που κινείται κυκλικά γύρω της. Ο Φιλόλαος φαντάζεται τη Γη να γυρίζει γύρω από την πύρινη σφαιρα. Ο ΄Εκφαντος, ο Ικέτας ο Συρακούσιος, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και ο Εύδοξος ο Κνίδιος επινόησαν συστήατα οόκεντρων σφαιρών. Ο Ηρακλείδης ο Ποντικός αντικρούει αυτές τις γεωκεντρικές απόψεις. Και όλοι αυτοί οδηγούν τον Αρίσταρχο το Σάιο «τον Κοπέρνικο της αρχαιότητας» στη διατύπωση της ηλιοκεντρικής θεωρίας του. 

Με την παρατήρηση του έναστρου ουρανού ο άνθρωπος ανακάλυψε βέβαια την τάξη και το ρυθό, αλλά ταυτόχρονα συνήθισε να εξαρτά και τα πάντα από τον ουρανό. ΄Ολοι οι φλογεροί πόθοι του, όλες οι υποθέσεις του για το έλλον συνδέθηκαν ε τις σχετικές θέσεις των ουράνιων σωάτων ως το σηείο που και η οίρα ακόη του κάθε ανθρώπου θεωρήθηκε ότι διαγράφεται από τις κινήσεις των άστρων, που από τη ελέτη τους επιζητήθηκε η πρόβλεψή της. ΄Ετσι αζί ε την αστρονοία γεννήθηκε στους πανάρχαιους λαούς της ανατολής και η αστρολογία που κατάλοιπά της σώζονται ακόη και σήερα. Οι αρχαίοι πολιτισοί των Κινέζων, των Χαλδαίων και των Αιγυπτίων αν και βασίζονταν σε αξιόλογες αστρονοικές, αθηατικές και τεχνικές γνώσεις δε διακρίνονταν από πραγατικά επιστηονικό πνεύα, όπως το εννοούε σήερα.  Η αληθινή επιστήη αρχίζει από τον 7ο π.Χ. αιώνα ε τους αρχαίους.

΄Ελληνες. Από την εποχή εκείνη αρχίζει πραγατικά ία νέα περίοδος, τόσο για την αστρονοία, όσο και για όλη την ανθρώπινη σκέψη, γενικά. Το υπερφυσικό και η αγεία άρχισαν να παραερίζονται από την ερηνεία των φυσικών φαινοένων, από την εποχή του Θαλή. Οι σοφοί της αρχαίας Ελλάδας δε ζητούσαν να αντεύσουν, ε τη ελέτη των άστρων, τη οίρα των ανθρώπων, αλλά να αποκαλύψουν τους νόους που διέπουν τις κινήσεις τους. Πνεύατα φύσει αθηατικά χρησιοποίησαν το γεωετρικό όργανο για να εξερευνήσουν το σύπαν. Τα αποτελέσατα υπήρξαν ραγδαία και καταπληκτικά. 

ΠΕΡΙΟ∆ΟΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ  

1η περίοδος: Μυθική εποχή (16ος π.Χ. αιώνας) ε τους ύθους του Ορφέα, τις παρατηρήσεις του Μουσαίου και του Παλαήδη καθώς και τα ποιήατα του Οήρου και του Ησιόδου.  

2η περίοδος: Η Προσωκρατική από τον 7ο π.Χ. αιώνα, έχρι τον 5ο π.Χ. αιώνα ε κύριους εκπροσώπους τους ΄Ιωνες και τους Πυθαγόρειους φιλοσόφους. 

3η περίοδος: Η σωκρατική. Από τον 5ο π.Χ. έως τον 4ο π.Χ. αιώνα. Εκπρόσωποι είναι ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και ο Εύδοξος.   

4η περίοδος: Η αλεξανδρινή, από τον 4ο π.Χ. έως τον 5ο .Χ. αιώνα. Την περίοδο αυτή έχουε τον Αρίσταρχο το Σάιο. 

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΠΡΙΝ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΑΡΧΟ  

΄Οσοι αστρονόοι, αλλά και ιστορικοί της επιστήης ασχολήθηκαν ε την ηλιοκεντρική θεωρία του Αρίσταρχου, υποστήριξαν ότι η θεωρία αυτή ήταν ένα «ανώαλο σηείο» στην Ιστορία της επιστήης. ΄Ενα σηείο αξιοθαύαστο, που στην εποχή του είχε παραγνωριστεί και που έελλε 17 αιώνες αργότερα να δώσει στον Κοπέρνικο τη βασική ιδέα για να προτείνει το παγκόσιο σύστηά του.  Πριν λοιπόν την θεωρία του Αρίσταρχου, που αποτέλεσε απλώς ια παρένθεση στην αρχαία αστρονοία, η βασική ιδέα για το σύπαν ήταν γεωκεντρική. Στη Θεογονία (123 κ.ε.) του Ησιόδου διαβάζουε: «Από το Χάος προήλθαν το Έρεβος και η αύρη Νύχτα, αλλά από τη Νύχτα γεννήθηκαν ο Αιθέρας και η Ηέρα... και η Γη πρώτα γέννησε τον ΄Εναστρο Ουρανό...αλλά κατόπιν ξάπλωσε ε τον Ουρανό και γέννησε το βαθυδίκη Ωκεανό...» ΄Επρεπε λοιπόν να γίνει ένα τοληρό βήα, να εγκαταλειφθεί δηλαδή η υθολογική ή θεϊστική προσέγγιση της δηιουργίας του σύπαντος. Και αυτό έγινε ε τους προσωκρατικούς διανοητές.

 Ο Αριστοτέλης αναφέρει (Περί ουρανού, ΙΙ, 13, 295b) ότι ο Αναξίανδρος θεωρούσε ότι η γη αναγκαστικά παραένει ακίνητη γιατί, λόγω της « οοιότητάς» της, δεν υπάρχει λόγος να κινηθεί προς ια κατεύθυνση και όχι προς ία άλλη. Σε ια άλλη παρατήρηση του Θέωνα του Συρναίου (ενός συγγραφέα εγχειριδίων του 2ου αιώνα .Χ.) ο Αναξίανδρος υποστήριζε πως η γη ήταν ένα ουράνιο σώα (ετέωρος) και κινείται γύρω από το κέντρο του κόσου. Εδώ έχουε ένα δείγα αντιφατικής φύσης για τον Αναξίανδρο το αθητή του Θαλή του Μιλήσιου, που αντέκρουσε τη θεωρία του δασκάλου του Θαλή, πως η γη είναι ένας επίπεδος δίσκος που επέπλεε στην επιφάνεια του Ωκεανού.  Σε άλλο εδάφιο του Αριστοτέλη (Περί ουρανού, ΙΙ, 13, 294b) αναφέρεται ότι ο Αναξιένης, ο Αναξαγόρας και ο ∆ηόκριτος θεωρούσαν ότι η γη διατηρούσε τη θέση της εν στάσει εξαιτίας του πλάτους της. Επιπλέοντας στον αέρα που ήταν από κάτω της και τον οποίο κάλυπτε σαν καπάκι, παρέενε ακίνητη ως προς τον περιβάλλοντα αέρα.  Η ιδέα της κινούενης γης, στον αρχαίο ελληνικό κόσο, οφείλεται στους Πυθαγόρειους. Ο T.L.Health σηειώνει (Aristarchus, σ.51): 

Φαίνεται πιθανόν, εποένως, ότι η θεωρία του ίδιου του Πυθαγόρα ήταν ότι το σύπαν, η γη και τα άλλα ουράνια σώατα έχουν σφαιρικό σχήα, ότι η γη είναι ακίνητη στο κέντρο, ότι η σφαίρα των απλανών αστέρων έχει ία ηερήσια περιστροφή από ανατολή προς δύση γύρω από άξονα διερχόενο από το κέντρο της και ότι οι πλανήτες έχουν ια δική τους ανεξάρτητη κίνηση κατά αντίθετη φορά από την κίνηση της ηερήσιας περιστροφής, δηλαδή από δύση προς ανατολή. 

΄Ενας σπουδαίος Πυθαγόρειος φιλόσοφος (τέλος 5ου π.Χ. αιώνα), ο Φιλόλαος, υποστήριζε ότι ο ήλιος και η γη περιστρέφονται γύρω από το ίδιο κέντρο (το κεντρικό πυρ). Η θεωρία του Φιλόλαου πορούσε να ερηνεύσει ποιοτικά τη φαινόενη περιστροφή της ουράνιας σφαίρας. Η αφισβήτηση της θεωρίας του Φιλόλαου από τους αντιπάλους του στηρίχθηκε στο ότι δεν πορούσε να παρατηρηθεί το κεντρικό πυρ και όχι στην ιδέα της κινούενης γης.   Ο Κικέρων (Acad.Prior., II, 39, 123) παραθέτοντας κατά λέξη το Θεόφραστο, ισχυρίζεται ότι ο Ικέτας, φιλόσοφος, αστρονόος και αθηατικός της Πυθαγόρειας σχολής, θεωρούσε τη γη ως το όνο κινούενο σώα σε ένα σύπαν, στο οποίο ο ήλιος, η σελήνη και οι αστέρες είναι όλα ακίνητα. Η γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της σε 24 ώρες και σ΄αυτήν την περιστροφή απέδωσε ο Ικέτας την ηερήσια κίνηση του ουρανού.  Ο ΄Εκφαντος ο Συρακόσιος συεριζόταν τις αστρονοικές απόψεις του δασκάλού του Ικέτα. Κατά τον ΄Εκφαντο η γη είναι σφαιρική και στρέφεται γύρω από τον άξονά της σε 24 ώρες, αλλά δε ετατοπίζεται.  Ο Ευσέβιος αναφέρει: «" Ηρακλείδης "ο Ποντικός καί / Εκφαντος "ο Πυθαγόρειος κινο[υσι ]εν τ]ην Γ[ην ο’υ ]ην γε εταβατικ[ως, ’αλλά τροπικ[ως τροχο[υ δίκην ’ εν /αξονι στρεφοένην ’από δυσ[ων ’επ’ ’ανατολάς περ]ι τό /ιδιον α’υτ[ης κέντρον». 

Ο ΄Εκφαντος όπως και ο Ικέτας δέχονταν ότι το «κεντρικό πυρ» της θεωρίας του Φιλόλαου ήταν το κέντρο της γης. Επανέφερε έτσι τη γη στο κέντρο του κόσου.  Παράλληλα προς τις ιδέες των Πυθαγορείων καλλιεργούνταν κι αναπτύσσονταν και εντελώς αντίθετες θεωρίες, στηριζόενες στην ιδέα της ακινησίας της γης, στο κέντρο του σύπαντος. 

Το περίεργο είναι ότι τις γεωκεντρικές αυτές απόψεις, τις υποστήριζαν δύο από τα εγαλύτερα πνεύατα της ελληνικής αρχαιότητας, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Ο Πλάτωνας, γιός του Αρίστωνα και της Περικτιόνης, ανήκε σε διακεκριένη οικογένεια της Αθηναϊκής αριστοκρατίας. ΄Ετυχε επιεληένης όρφωσης και αγωγής. Μαθητής του Σωκράτη επηρεάστηκε από αυτόν. Μετά το θάνατο του Σωκράτη, ο Πλάτωνας ταξίδεψε και όταν γύρισε στην Αθήνα το 1387 π.Χ. ίδρυσε φιλοσοφική σχολή, την «Ακαδηία».  

Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Πλάτωνα για τη θέση των αθηατικών και της αστρονοίας στην παιδεία, τον καθιστά πράγατι σπουδαία ορφή στην ιστορία της επιστήης. Στην Πολιτεία, VII, η αστρονοία συπεριλαβάνεται στους τέσσερις κλάδους των αθηατικών, δηλαδή αριθητική, γεωετρία, στερεοετρία και αστρονοία καταγραένες κατά τη λογική τάξη εξέλιξής τους. Στους Νόους η αστρονοία είναι ένα από τα τρία θέατα (αζί ε αριθητική και ετρική) για τα οποία καθένας οφείλει να γνωρίζει λίγα, ώστε να είναι ικανός να αντιλαβάνεται ηερολογιακά προβλήατα για τη ρύθιση της ζωής της πόλης (809 c-d, 817e-818a).  

Ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» περιγράφει την κίνηση των ουράνιων σωάτων ε τη βοήθεια περιστρεφόενων σφονδύλων. Οι πλανήτες για τους οποίους γίνεται λόγος εδώ είναι η Γη, η Σελήνη, ο ΄Ηλιος, η Αφροδίτη, ο Ερής, ο  Άρης, ο Ζευς και ο Κρόνος.  Στον «Τίαιο» ο Πλάτωνας διατυπώνει ια θεωρία ε οόκεντρες σφαίρες την οποία τελειοποίησε ο Εύδοξος ο Κνίδιος. Σύφωνα ε τη θεωρία αυτή το Σύπαν είναι σφαιρικό και περιβάλλεται στην εξώτατη σφαιρική του επιφάνεια από τη σφαίρα των απλανών αστέρων. 

Το κέντρο της σφαίρας κατέχει η Γη. Μεταξύ της γης και της σφαίρας των απλανών βρίσκονται οι Επτά Πλανήτες. Από όσα εκτίθενται στην «Πολιτεία» και στον «Τίαιο» ο Πλάτωνας φαίνεται πως ακολουθούσε το γεωετρικό αστρονοικό σύστηα.  

Κατά τον Πλούταρχο όως ο Πλάτωνας, σε προχωρηένη ηλικία προηθεύτηκε τα αστρονοικά έργα του Φιλόλαου και αφού τα ελέτησε, άλλαξε γνώη και παραδέχτηκε τη θεωρία του. «Θεόφραστος Ιστορεί», γράφει ο Πλούταρχος, «τ[{ω Πλάτωνι πρεσβυτέρ{ω  εταέλειν "ως ο’υ προσήκουσαν ’αποδόντι τ[{η Γ[{η τήν έσην χώραν το[υ παντός».  

Ο Εύδοξος ο Κνίδιος (408-355 π.Χ.) ο επιλεγόενος και «ένδοξος Κνίδιος» είναι ία από τις ορφές-κλειδιά στην ιστορία της αρχαίας αστρονοίας. ΄Ηταν γιος του Αισχίνη και ανήκε στη Φιλοσοφική Σχολή της Κυζίκου1  της οποίας ήταν και ο ιδρυτής. Από το ∆ιογένη Λαέρτιο (VIII, 86-91) αθαίνουε πως ο Εύδοξος σπούδασε ε το αθηατικό Αρχύτα και 23 ετων ήρθε στην Αθήνα, όπου αθήτευσε στον Πλάτωνα και σε σοφιστές. Στη συνέχεια πήγε στην Αίγυπτο για 16 ήνες, ελετώντας την αστρονοική γνώση των ιερέων της Ηλιουπόλης. 

Ο Στράβωνας (C 806-07) γράφει ότι ο τόπος από τον οποίο ο Εύδοξος έκανε τις παρατηρήσεις του ήταν προσιτός στους επισκέπτες. Στη συνέχεια ο Εύδοξος δίδαξε στην Κύζικο και κατόπιν ήρθε στην Αθήνα ε αρκετούς αθητές τους.  Στην ιστορία της Αστρονοίας ο Εύδοξος είναι σηαντικός γιατί ήταν ο πρώτος ΄Ελληνας αστρονόος για τον οποίο έχουε οριστική αρτυρία ότι κατανόησε πλήρως την έννοια της ουράνιας σφαίρας και εργάστηκε ε αυτήν, καθώς επίσης και ο πρώτος που επιχείρησε την κατασκευή ενός αθηατικού συστήατος, που εξηγούσε τις φαινοενικές ανωαλίες στις κινήσεις του ήλιου, της σελήνης και των πλανητών όπως φαίνονται από τη γη. 

Τα δύο έργα στα οποία περιέγραφε την ουράνια σφαίρα, τους κύριους κύκλους της, τις σχέσεις τους εταξύ τους και τους αστερισούς που τους επισηαίνουν, είχαν τίτλο Φαινόενα και ΄Ενοπτρον.  Τα περιεχόενά τους είναι γνωστά από τις παραθέσεις τους από τον ΄Ιππαρχο κατά την ανάπτυξη των Σχολίων2 του πάνω στο ποίηα του ΄Αρατου που επονοάζεται Φαινόενα (3ος π.Χ. αιώνας).  

O Eύδοξος διατύπωσε τη θεωρία των «οόκεντρων σφαιρών». Κατά τη θεωρία αυτή υπάρχουν 27 διαφανείς σφαίρες που η ία περιέχεται έσα στην άλλη (σαν οι χιτώνες του κρευδιού). Στον ισηερινό των σφαιρών αυτών είναι στερεωένοι οι αστέρες. Η γη ε τις σφαίρες είχαν το ίδιο κέντρο. Κάθε σφαίρα ε σταθερή ταχύτητα περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της. Στην εξώτατη σφαίρα είναι στερεωένοι οι απλανείς αστέρες.  

Η θεωρία του Ευδόξου (διατυπώθηκε στο έργο του Περί Ταχών, που δεν έχει διασωθεί) αναφέρεται ε συντοία από τον Αριστοτέλη (Μετά τα Φυσικά, ΧΙ, 8, 1073b 17) και ε λεπτοέρειες από τον Σιπλήκιο (Σχόλ. Εις Περί Ουρανού, ΙΙ, 12, 221α, σ.493 κ.ε. έκδ. J.L.Heiberg). Το 19ο .Χ. αιώνα ο G.V.Schiaparelli και άλλοι, εξήγησε τις κύριες αρχές της θεωρίας του Ευδόξου και η ανασυγκρότηση που έκανε σ΄αυτή, έχει γίνει γενικά αποδεκτή ώστε οι περιγραφές του J.L.E.Dreyer και του T.L.Health να βασίζονται πάνω σ΄αυτήν.  

Το «εγαλύτερο και καθολικώτερο υαλό της ελληνικής αρχαιότητας» ο Αριστοτέλης, γεννήθηκε στα Στάγειρα της Μακεδονίας το 384 π.Χ. Ο πατέρας του ο Νικόαχος ήταν πλούσιος γιατρός και φίλος του Αύντα του Β΄της Μακεδονίας, του πατέρα του Φιλίππου. 

Η ητέρα του Αριστοτέλη η Φαιστιάς καταγόταν από τη Χαλκίδα. Είχε την ατυχία να χάσει και τους δύο γονείς του σε ικρή ηλικία και ο συγγενής του Πρόξενος που ανέλαβε την κηδεονία του, σε ηλικία 17 ετών τον έστειλε στην Αθήνα για να φοιτήσει στην Ακαδηία του Πλάτωνα. Εκεί παρέεινε 20 χρόνια σα αθητής και δάσκαλος. Στη συνέχεια ετά από περιόδους διαονής στην ΄Ασσο της Μυσίας, στη Μυτιλήνη της Λέσβου και στην Πύλλα της Μακεδονίας (όπου υπήρξε δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου), επέστρεψε στην Αθήνα το 335 π.Χ. και ίδρυσε τη φιλοσοφική του σχολή, το Λύκειον, γνωστή και σαν Περιπατητική σχολή.  

Ο Αριστοτέλης δεν ήταν κατά πρώτο λόγο αστρονόος. Η πραγατεία του Περί Ουρανού δεν  είναι έργο αστρονοικό. Είναι περισσότερο ια φιλοσοφική συζήτηση διαφόρων επιλεγένων, κοσολογικών αρχών που τις πραγατεύεται αφηρηένα. Για πληροφόρηση για θέατα όπως η διάταξη, οι αποστάσεις, οι κινήσεις των αστέρων, ο ίδιος ο Αριστοτέλης ας παραπέπει στους αστρονόους.  

Ο Αριστοτέλης είναι βέβαιο ότι αποδεχόταν την έννοια της ουράνιας σφαίρας ε τη γη σφαιρική και ακίνητη στο κέντρο και τα ουράνια σώατα να κινούνται σε κυκλικές τροχιές γύρω της. ΄Οχι όνο η γη, αλλά όλα τα ουράνια σώατα είναι σφαιρικά κατά το σχήα (Μετεωρολογικά ΙΙ, 8, 290α). 

Η παρατήρηση δείχνει ότι η σελήνη πρέπει να είναι σφαίρα, γιατί αν δεν ήταν, οι φάσεις της δεν θα είχαν τη ορφή που έχουν. Και αν ένα ουράνιο σώα είναι σφαιρικό, τότε θα είναι και όλα τα άλλα (Μετεωρολογικά ΙΙ, 11, 291b).  Σε λίγες γραές η θεωρία του για το σύπαν ήταν η παρακάτω: Η γή είναι το κέντρο του κόσου σφαιρική και ακίνητη. Γύρω από αυτή στρέφεται το σφαιρικό σύπαν που είναι το οναδικό και πεπερασένο από ανατολή προς δύση. «? Απαν γάρ τό "απλ[ως /αφθαρτον, "οοίως δέ καί ’αγέννητον». Σαν στοιχεία των σωάτων δέχεται τη γη, το νερό, τον αέρα και το «πυρ». Συφωνεί ε τη θεωρία του Εύδοξου και του Κάλλιπου και προτείνει ία βελτιωένη θεωρία των οόκεντρων σφαιρών. Τα άστρα είναι σφαιρικά, όχι άζες αδρανούς ύλης, αλλά ζωντανά θεία όντα. Ο Γαλαξίας αποτελείται από ικρούς αστέρες. 

Η αστρική ύλη είναι ο αιθέρας, το πέπτο στοιχείο, η Πεπτουσία. «" Η δέ φύσις ο’υδέν ’αλόγως ο’υδέ άτην ποιε[ι» (Περί Ουρανού, ΙΙ, 11 291b). Αυτή είναι η κύρια ιδέα όλης της αριστοτελικής φυσικής φιλοσοφίας. Ο Αριστοτέλης είναι τελεολόγος.  ∆εν πορούε να κατηγορήσουε τον Αριστοτέλη ότι κάποια από τα στοιχεία του σύπαντός του επιβίωσαν περίπου 2000 χρόνια και που ενσωατώθηκαν σε θρησκευτικές πεποιθήσεις που ήταν επικίνδυνο να αφισβητηθούν. 

∆εν ήταν η «καθαρή» αριστοτελική διδασκαλία που συγκίνησε κατοπινούς διανοητές, αλλά ένα σύνθετο ίγα φτιαγένο από Πλάτωνα, Αριστοτέλη και νεοπλατωνιστές (Πρόκλος, Πλωτίνος). 

Η ανάιξη αυτή, το περίεργο αυτό αάλγαα ιδεών, προσφιλές σε ΄Αραβες φιλοσόφους (Αβικέννας 10ος και 11ος αιώνας, Αβερρόης 12ος αιώνας), πέρασε στη Λατινική ∆ύση, ε αποτέλεσα τη στασιότητα της επιστήης κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Το έλλον της αθηατικής αστρονοίας εξαρτιόταν από την ανάπτυξη των αθηατικών επινοήσεων των επικύκλων και των εκκέντρων και την εφαρογή τους σε πλανητικά φαινόενα. Το σπέρα αυτής της ιδέας πορεί να φανεί στη θεωρία του Ηρακλείδη του Ποντικού που αναγγέλλει το τελικό, οριστικό στάδιο της Ελληνικής αστρονοίας.  

Ο Ηρακλείδης γιος του Ευθύφρονος από την Ηράκλεια του Πόντου, ήταν αθητής του Πλατωνικού Σπευσίππου και του Αριστοτέλη. Τον αποκαλούσαν «παραδοξολόγο», γιατί εισήγαγε επαναστατικές ιδέες στην αστρονοία. Πρώτος διατύπωσε τη θεωρία ότι ο χώρος είναι άπειρος. ∆ίδασκε ότι η γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της σε 24 ώρες ε φορά από τη δύση προς την ανατολή.  

Ο Πλάτωνας είχε θέσει στους συνεργάτες και αθητές του το παρακάτω πρόβληα: «Να ερηνευτούν ε συνδιασό γεωετρικών κινήσεων οι φαινόενες κινήσεις των πλανητών».  

Ο Ηρακλείδης πρότεινε δύο διαφορετικές λύσεις. Σύφωνα ε την πρώτη λύση κέντρο του σύπαντος είναι η γη η οποία περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της. Ο ήλιος, η σελήνη και οι εξωτερικοί πλανήτες κινούνται γύρω από τη γη, αλλά ο Ερής και η Αφροδίτη κινούνται γύρω από τον ήλιο σαν δορυφόροι του. 

Ο Ηρακλείδης δηλαδή καινοτόησε στην εξήγηση της φαινόενης κίνησης της Αφροδίτης και του Ερή. Η Αφροδίτη Α κινείται γύρω από την ΄Ηλιο Η. ΄Οπως παρατηρείται από τη γη η Αφροδίτη δεν αποακρύνεται ποτέ από τη γωνία ∆ΓΗ ή την ΗΓΒ. Στα Α και Α΄ βρίσκεται σε συζυγία ε τον ήλιο. Στο σηείο ∆ είναι ανατολικά του ήλιου και είναι ορατή κατά το τέλος της ηέρας. ΄Οταν διανύει το τόξο ΑΒ βρίσκεται δυτικά του ήλιου και είναι ορατή κατά το λυκαυγές. Τα ίδια φαινόενα ερηνεύονται και για τον Ερή. 

Η δεύτερη λύση που προτείνει ο Ηρακλείδης στο πρόβληα του Πλάτωνα είναι εντελώς ριζοσπαστική. Οι ανωαλίες που παρουσιάζουν οι κινήσεις των πλανητών είναι δυνατό να εξηγηθούν αν θεωρήσουε ότι η Γη στρέφεται γύρω από τον ακίνητο ΄Ηλιο. 

« Τέτοιοι εγαλοφυείς άνδρες είναι σπάνιοι, όπως είναι ο Αρίσταρχος ο Σάιος, ο Φιλόλαος, ο Αρχύτας ο Ταραντίνος, ο Απολλώνιος ο Περγαίος, ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος, ο Αρχιήδης...» έγραφε ο Ρωαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος (Vitruvius, De Architectura I 1,1o).  Πράγατι όλοι οι προηγούενοι σοφοί που αναφέραε οδήγησαν το φωτεινό υαλό του «Κοπέρνικου της αρχαιότητας» να διατυπώσει την ηλιοκεντρική του θεωρία. Σ΄αυτόν τον διάσηο ελετητή των άστρων τον Αρίσταρχο ανήκει η τιή της θεωρίας ότι ο πλανήτης ας, όπως και οι άλλοι πλανήτες του ηλιακού ας συστήατος, κινείται γύρω από τον ήλιο. 

΄Ο,τι οι Πυθαγόρειοι διατύπωσαν αλληγορικά, ο Πλάτωνας δίδασκε συγκαλυένα και ο Ηρακλείδης ο Ποντικός θεωρούσε ως πιθανό, διατυπώθηκε ρητά και απερίφραστα από τον Αρίσταρχο.  Η πραγατεία του Αρίσταρχου για το ηλιοκεντρικό σύστηα έχει χαθεί. Ο Αρχιήδης όως στον «Ψαίτη» νηονεύει ότι ο Αρίσταρχος είχε γράψει ία τέτοια πραγατεία. Επίσης στοιχεία της πραγατείας του Αρίσταρχου (18 θεωρήατα) περιελήφθηκαν στο β΄βιβλίο της Συναγωγής του Πόππου και διασώθηκαν.  ΄Ετσι λοιπόν οι ψευδείς ισχυρισοί του Κοπέρνικου (1473-1543), ότι δε βρήκε πουθενά την ηλιοκεντρική θεωρία που παραθέτει3, καταρρίπτονται και το «Κοπερνίκειον σύστηα» θα έπρεπε να ονοάζεται «Αριστάρχειον σύστηα). 

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΑΡΧΟ  

Οι Έλληνες πολλούς αιώνες ή και χιλιετίες προ Χριστού ήξεραν να ερμηνεύσουν τα αστρικά φαινόμενα και τον ουράνιο θόλο. Μάλιστα αναφέρονται απόπειρες ουρανίων χαρτογραφήσεων ήδη κατά την Β΄ χιλιετία προ Χριστού. Με την πρόοδο στην επιστήμη, αυξήθηκαν και οι απαιτήσεις όχι μόνο της Ανθρωπότητας, αλλά και των ιδίων των αστρονόμων. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι σιγά-σιγά , σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιοι αστρονόμοι παρουσίαζαν το έργο τους υπό μορφή ποιήματος. Το φαινόμενο αυτό απαντάται και στην Ιατρική, της οποίας πολλοί εκπρόσωποι έπραξαν το ίδιο. Δεν πρέπει να μάς εκπλήσσει καθόλου, διότι η επιστήμη για τον Έλληνα εμπεριέχει το στοιχείο της καλλιτεχνίας. Την Αστρονομία ανέπτυξαν και προώθησαν σπουδαίες μορφές τού ελληνικού πνεύματος.

Η ανάπτυξη της αστρονομίας από έλληνες αστρονόμους καθώς και από αστρονόμους της ελληνιστικής περιόδου θεωρείται πολύ σημαντική φάση για την ιστορία της αστρονομίας. Η ελληνική αστρονομία χαρακτηρίζεται από το ξεκίνημα της για την αναζήτηση λογικής και φυσικής εξήγησης για τα ουράνια φαινόμενα.

Παρά το γεγονός ότι ούτε ο Ησίοδος ούτε ο Όμηρος ξεκίνησαν για να γράψουν ένα επιστημονικό έργο, χρησιμοποίησαν στοιχειώδη κοσμολογία όπως τη θεωρία σύμφωνα με την οποία η γη είναι επίπεδη και περιβάλλονταν από έναν ωκεανό και άλλα αστέρια ανατέλλουν και δύουν (εξαφανίζονταν στον ωκεανό, όπως υποστήριζαν) ενώ άλλα ήταν διαρκώς εμφανή.

Ο όρος πλανήτης στην Αρχαία Ελλάδα Ο όρος πλανήτης προέρχεται από τα ελληνικά και σημαίνει περιπλανητής, καθώς οι αρχαίοι Έλληνες αστρονόμοι επισήμαναν πως ορισμένα φώτα περιπλανούνταν στον ουρανό σε σχέση με τα άλλα αστέρια.

Η Αστρονομία του Ευδόξου Στην αρχαία Ελλάδα η αστρονομία ήταν παρακλάδι των μαθηματικών και οι αστρονόμοι προσπαθούσαν να δημιουργήσουν γεωμετρικά μοντέλα που θα μπορούσαν να μιμηθούν τις εμφανίσεις των ουρανίων σωμάτων. Αυτή η παράδοση ξεκίνησε με τον Πυθαγόρα, ο οποίος τοποθέτησε την αστρονομία στις 4 μαθηματικές τέχνες μαζί με τα μαθηματικά, την αριθμητική και τη γεωμετρία.

Σύμφωνα με τον Πτολεμαίο η σειρά των πλανητών ήταν: • Σελήνη • Απόλλωνας • Αφροδίτη • Ήλιος • Άρης • Δίας • Κρόνος • Σταθερά αστέρια

Μαύρη Τρύπα Μαύρη τρύπα είναι μια συγκέντρωση μάζας σημαντικά μεγάλης ώστε η δύναμη της βαρύτητας να μην επιτρέπει σε οτιδήποτε να ξεφεύγει από αυτή. Το βαρυτικό πεδίο είναι τόσο δυνατό, ώστε η ταχύτητα διαφυγής κοντά του ξεπερνά την ταχύτητα του φωτός. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι τίποτα, ούτε καν το φως, δεν μπορεί να ξεφύγει από τη βαρύτητα της μαύρης τρύπας. Μία «μαύρη τρύπα» είναι το σημείο εκείνο του διαστήματος, όπου κάποτε υπήρχε ο πυρήνας ενός γιγάντιου άστρου, ένας πυρήνας που περιείχε περισσότερα υλικά από δυόμισι ηλιακές μάζες και ο οποίος στην τελική φάση της εξέλιξης του άστρου έχασε την πάλη του ενάντια στη βαρύτητα, με αποτέλεσμα τα υλικά του να καταρρεύσουν και να συμπιεστούν περισσότερο ακόμα και από τα υλικά ενός αστέρα νετρονίων. Σχηματισμός Οι μαύρες τρύπες προβλέπονται από την Γενική θεωρία της Σχετικότητας, η οποία όχι μόνο αναφέρει ότι οι μαύρες τρύπες (ή αλλιώς μελανές οπές) μπορούν να υπάρξουν, αλλά προβλέπει ότι σχηματίζονται στη φύση οποτεδήποτε συγκεντρώνεται σε ένα δεδομένο χώρο επαρκής ποσότητα μάζας, μέσω της διαδικασίας που καλείται βαρυτική κατάρρευση. Όσο η μάζα μέσα σε μία συγκεκριμένη περιοχή μεγαλώνει, η δύναμη της βαρύτητας γίνεται πιο ισχυρή . Μια ποσοτική ανάλυση αυτής της ιδέας οδήγησε στην πρόβλεψη ότι ένας αστέρας που έχει τουλάχιστον 3 φορές την μάζα του ήλιου στο τέλος της εξέλιξής του. Ιδιότητες και δομή Σύμφωνα με την κλασική γενική σχετικότητα, ούτε ύλη ούτε πληροφορίες μπορούν να κινηθούν από το εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας προς έναν εξωτερικό παρατηρητή. Για παράδειγμα, δεν μπορεί κάποιος να πάρει δείγμα του υλικού της ή να δεχτεί την ανάκλαση από μια φωτεινή πηγή (π.χ. φακό) ούτε να πάρει πληροφορίες για το υλικό από το οποίο αποτελείται η μαύρη τρύπα. Αυτό σημαίνει ότι στις μαύρες τρύπες έχουμε απώλεια πληροφορίας σε σχέση με το είδος των σωματιδίων. Επομένως, μια μαύρη τρύπα πρέπει να χαρακτηρίζεται από μια ορισμένη εντροπία.

Ορίζοντας των γεγονότων • Το καθοριστικό χαρακτηριστικό μιας μαύρης τρύπας είναι η εμφάνιση ενός ορίζοντα γεγονότων σε ένα όριο στο χωροχρόνο μέσα από το οποίο η ύλη και το φως μπορεί να περάσει μόνο προς τα μέσα για τη μάζα της μαύρης τρύπας. Τίποτα, ούτε καν το φως, δεν μπορεί να δραπετεύσει από το εσωτερικό του ορίζοντα γεγονότων. Όπως προβλέπεται από τη Γενική θεωρία της Σχετικότητας, η παρουσία μιας μεγάλης μάζας παραμορφώνει τον χώρο και τον χρόνο κατά τέτοιο τρόπο ώστε τα μονοπάτια που λαμβάνονται από τα σωματίδια στρέφονται προς τη μάζα. Κατά τον ορίζοντα γεγονότων μιας μαύρης τρύπας, η παραμόρφωση γίνεται τόσο ισχυρή που δεν υπάρχουν μονοπάτια που να οδηγούν μακριά από τη μαύρη τρύπα. Άραγε υπάρχει δυνατότητα να μεταφερθούμε σε άλλες διαστάσεις χρησιμοποιώντας σαν δίοδο μια μαύρη τρύπα; Μπορούμε να ταξιδέψουμε πίσω στο χρόνο; Κάποιες έχουν μάζα ίση μ' αυτή του Ήλιου, άλλες είναι τέρατα, δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερες. Άλλες, πάλι, που ανακαλύφθηκαν πριν από μερικούς μήνες, έχουν ενδιάμεσο μέγεθος. Θα μπορούσαν επίσης να υπάρχουν και μικροσκοπικές. Αυτές, σύμφωνα σχηματίζονται για λίγες μόνο στιγμές ακόμα και μέσα στη γήινη ατμόσφαιρα. Όμως τι είναι και πώς δημιουργείται μια μαύρη τρύπα; με πρόσφατες θεωρίες, ίσως Δε γνωρίζουμε από τι είναι φτιαγμένες, γιατί η δύναμη της βαρύτητας στο εσωτερικό τους είναι τόσο μεγάλη, ώστε ούτε το φως δεν μπορεί να διαφύγει. Κατά μία έννοια αυτό καθιστά απλούστερη την περιγραφή τους. "Μια Μαύρη Τρύπα χαρακτηρίζεται μόνο από τρεις βασικές ιδιότητες: τη μάζα, την περιστροφή και το ηλεκτρικό φορτίο της. Πρόκειται για μια σκοτεινή σφαίρα η επιφάνεια της οποίας ονομάζεται Ορίζοντας Γεγονότων, γιατί ό,τι κι αν βρίσκεται στην άλλη πλευρά δεν έχει καμιά σύνδεση με το δικό μας σύμπαν.

Ταξίδι στο χρόνο • Μπορούμε λοιπόν να ταξιδέψουμε μέσω μιας μαύρης τρύπας; Αυτό θα ήταν πιθανό να συμβεί κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Πρώτο και σημαντικότερο είναι να υπάρχει κάπου μία έξοδος αλλιώς το πιο πιθανό είναι να παγιδευτούμε για πάντα μέσα στο απόλυτο κενό. Οι εξισώσεις της σχετικότητας έχουν μία ιδιότητα που παρουσιάζει ενδιαφέρον: είναι συμμετρικές. Αυτό σημαίνει ότι αν πάρουμε μία έγκυρη λύση της εξίσωσης και φανταστούμε ότι ο χρόνος κυλάει αντίστροφα τότε θα φτάσουμε σε μία άλλη έγκυρη λύση της εξίσωσης. Εάν αυτό εφαρμοστεί στη λύση που περιγράφει τις μαύρες τρύπες καταλήγουμε σε ένα αντικείμενο γνωστό ως «άσπρη τρύπα» Ουσιαστικά η άσπρη τρύπα κάνει ακριβώς την αντίθετη δουλειά από τη μαύρη. Αντί να απορροφάει αντικείμενα, τα αποβάλλει. Αυτό όμως είναι μόνο μία θεωρία η οποία ακόμα δεν έχει αποδειχθεί στο σύμπαν. Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η δημιουργία μίας άσπρης τρύπας είναι τόσο δύσκολη όσο η καταστροφή μίας μαύρης. Αν εξετάσουμε μία περιστρεφόμενη μαύρη τρύπα θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει περίπτωση το πεδίο της να ενώνεται με ένα άλλο πεδίο (πιθανότατα άσπρης τρύπας). Ο συνδυασμός μίας μαύρης με μία άσπρη τρύπα ονομάζεται σκουληκότρυπα (wormhole) και φαίνεται πως η διέλευση ενός αντικειμένου από εκεί είναι δυνατή. Η άσπρη τρύπα μπορεί να βρίσκεται σε άλλη διάσταση ακόμα και πίσω στο παρελθόν.

Κομήτης • Οι κομήτες είναι ουράνια σώματα που σε αντίθεση με τους απλανείς αστέρες και τους πλανήτες παρουσιάζουν όψη νεφελώδη (κόμη), ενώ η ύλη από την οποία συνίστανται μερικές φορές επιμηκύνεται υπό μορφή μακριάς ουράς όταν διέρχονται κοντά από τον Ήλιο. Οι κομήτες περιφέρονται γύρω από τα άστρα σε διάφορες τροχιές και έχουν τροχιακές περιόδους από λίγα μέχρι χιλιάδες χρόνια. , κομήτες με υπερβολική τροχιά κατευθύνονται προς τον Ήλιο και μετά απομακρύνονται τελείως από αυτόν, ενώ άλλοι λόγω αλληλεπιδράσεων με τους πλανήτες αποκτούν πολύ μικρότερες τροχιακές περιόδους Ιστορία Οι κομήτες είναι γνωστοί για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα στην ανθρωπότητα και συνήθως θεωρούνταν από τους ανθρώπους ως οιωνοί κακών ειδήσεων. Οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν τους κομήτες ένα είδος πλανήτη, ο οποίος ήταν σπάνια ορατός χαμηλά στον ορίζοντα πριν την ανατολή ή μετά τη δύση του Ηλίου. Ο Αναξαγόρας και ο Δημόκριτος θεωρούσαν ότι οι κομήτες δημιουργούνταν από την ένωση δύο πλανητών. Σύγχρονη εποχή Μετά τις σημαντικές εξελίξεις στην κομητολογία στο τέλος της δεκαετίας του 1950, οι νέες παρατηρήσεις, που είναι ποσοτικά όλο και περισσότερες, έχουν οδηγήσει στην αναθεώρηση των θεωριών για τους κομήτες. Η πρώτη παρατήρηση κομήτη με ραντάρ (κομήτης του Ένκε) και πρώτη φωτογράφηση του πυρήνα ενός κομήτη το 1986 (κομήτης του Χάλεϊ) έπεισαν και τους πιο δύσπιστους για την ορθότητα της θεωρίας του Γουίπλ, ενώ μελέτες της τροχιάς των κομητών έχουν δείξει η παρουσία του νέφους ήταν πλήρως δικαιολογημένη, αν και έχουν γίνει κάποιες αλλαγές στη θεωρία.

Υπολογισμός τροχιάς • Η ανακάλυψη του τηλεσκοπίου έδωσε μεγάλη ώθηση στη μελέτη των κομητών. Ο πρώτος κομήτης που παρατηρήθηκε με τηλεσκόπιο ήταν ο πρώτος από τους τρεις λαμπρούς κομήτες του 1618. Πάνω στα τηλεσκόπια επίσης τοποθετήθηκαν μικρόμετρα, τα οποία βοήθησαν στον ακριβή εντοπισμό της θέσης των κομητών και των άλλων ουράνιων σωμάτων, γεγονός το οποίο βοήθησε τον υπολογισμό, μαζί με την χρήση των λογαρίθμων, των διαφορών μεγεθών των κομητών και τον τρόπο με τον οποίο αυτοί κινούνται στον ουρανό. Μελέτη των φυσικών χαρακτηριστικών Ο Τύχο Μπράχε, αφού είχε δείξει ότι οι κομήτες είναι ουράνια σώματα και όχι ατμοσφαιρικά φαινόμενα, πρότεινε ότι αποτελούνται από ένα πορώδες υλικό το οποίο κινείται μέσα στον αιθέρα, ο οποίος βρίσκεται μακριά από τη Γη και την ατμόσφαιρά της. Το υλικό αυτό παγίδευε το φως του Ήλιου, αλλά μέσα από τους πόρους έβγαινε και δημιουργούσε την ουρά του κομήτη. Ο Κέπλερ το 1604 δημοσίευσε μια θεωρία στην οποία οι κομήτες ήταν κρυστάλλινες σφαίρες οι οποίες αντανακλούσαν το φως του Ηλίου που περνούσε από μέσα τους. Αυτή η θεωρία όμως δεν εξηγούσε την παρουσία των ουρών, αφού ο αιθέρας δεν αντανακλά το φως του Ήλιου, και άλλαξε τη θεωρία του. Πρότεινε ότι οι ακτίνες του Ηλίου απομακρύνουν μαζί τους κομμάτια από την κεφαλή του κομήτη, η οποία αποτελείται από νεφελώδη ύλη, και είναι αυτά στα οποία οι ακτίνες αντανακλώνται και σχηματίζουν την ουρά του κομήτη. Τελικά, όλη η κεφαλή καταναλώνεται και ο κομήτης σβήνει. Οι κομήτες σύμφωνα με τον Κέπλερ δημιουργούνταν από ακαθαρσίες μέσα στον αιθέρα. Αντίθετα, ο Γαλιλαίος πίστευε ότι ήταν οπτικά φαινόμενα χωρίς πραγματική υπόσταση, αλλά η κύρια συνεισφορά του σε αυτό το πεδίο ήταν ότι η θεωρία του διέφερε πολύ από αυτές οι είχαν ειπωθεί πριν από αυτόν. Στο κόσμο του Καρτέσιου, οι κομήτες είναι νεκροί αστέρες που κινούνται ανάμεσα στις περιοχές των αστέρων, σε μεγάλη απόσταση από τους πλανήτες.

Τροχιές Λαογραφία Διάγραμμα τροχιάς κομήτη περί τον Ήλιο και της εναλλαγής της κατεύθυνσης της ουράς του: στην αρχή ακολουθεί και μετά προηγείται της κίνησης. Όσοι κομήτες έχουν ελλειπτική τροχιά κινούνται περί τον Ήλιο εντός ορισμένου χρόνου και γι' αυτό λέγονται περιοδικοί. Αντίθετα όταν οι τροχιές τους είναι ανοικτές (παραβολές ή υπερβολές) πλησιάζουν την ηλιακή εστία στο περιήλιό τους μόνο μία φορά και δεν επανέρχονται σε αυτό. Γι' αυτό οι κομήτες αυτοί ονομάζονται μη περιοδικοί. Η όψη και η αιφνίδια κάθε φορά εμφάνισή των κομητών ανάμεσα στους άλλους αστέρες, όπως και η περίεργη αποχώρησή τους, ήταν επόμενο με παλαιότερες τότε γνώσεις να εξεγείρουν τους ανθρώπινους φόβους, ώστε να καταστούν, δια μέσου των αιώνων, τα πλέον δυσοίωνα σώματα του ουράνιου θόλου, και ιδίως ως προάγγελοι θανάτου Βασιλέων, στρατηγών, εμφάνισης επιδημιών, ή ερχομό φυσικών καταστροφών, πλημμυρών, λοιμών, σεισμών και καταποντισμών μέχρι ακόμα και του τέλους της ανθρωπότητας

Δεν θα πρέπει όμως και να διαφεύγει της προσοχής, το γεγονός ότι η Ελληνική Μυθολογία είναι κατάσπαρτη από ουράνιες παρατηρήσεις με αντίστοιχες σπηλαιογενέσεις θεών με πιθανό συμπέρασμα ότι στον ελλαδικό χώρο ίσως οι είσοδοι των σπηλαίων ν΄ αποτέλεσαν πρώιμα αστεροσκοπεία για την κατάτμηση και παρακολούθηση του ουράνιου θόλου. • Οι αρχαιότερες ιστορικές παρατηρήσεις από αστεροσκοπείο προέρχονται από τον Ίππαρχο (περί το 140 π.Χ.) στη Ρόδο. Επίσης στην Αλεξάνδρεια περί το 200 π.Χ. φέρεται να ιδρύθηκε το πρώτο ειδικό κτίριο για αστρονομικές παρατηρήσεις στο οποίο και εργάστηκαν ο Ερατοσθένης ο Ίππαρχος καθώς και ο Πτολεμαίος οι οποίοι και είχαν βελτιώσει τα πρώτα αστρονομικά όργανα. Στη Βυζαντινή εποχή για αστεροσκοπεία χρησιμοποιούνταν πύργοι δίπλα σε διδακτήρια, όπως και το Αστεροσκοπείο της σχολής θεωρητικών επιστημών στη Τραπεζούντα. 

Το Ηλιακό σύστημα αποτελεί την οικογένεια του ήλιου και όλα τα αντικείμενα τα οποία κινούνται σε τροχιά γύρω από αυτόν μέσα στο πεδίο βαρύτητάς του ή που περιστρέφονται άμεσα γύρω από αυτόν είτε κινούνται σε τροχιές γύρω από άλλα σώματα που κινούνται γύρω από τον Ήλιο.

Αποτελούν τους λεγόμενους γήινους πλανήτες και αποτελούνται κυρίως από πετρώματα και μέταλλα. Είναι οι εξής:

Αρχίζοντας ένα ταξίδι από τον Ήλιο προς τα έξω για να γνωρίσουμε το Ηλιακό σύστημα, συναντούμε τον Ερμή, τον μικρότερο πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος. Ο Ερμής είναι γεμάτος κρατήρες, δεν έχει ατμόσφαιρα και, καθώς είναι πολύ κοντά στον Ήλιο, έχει στην επιφάνειά του θερμοκρασίες που αγγίζουν τους 400 °C.Ο Ερμής κινείται πολύ γρήγορα στο διάστημα (37-56 χλμ. το δευτερόλεπτο). Εξαιτίας της μεγάλης ταχύτητας και της μικρής απόστασης από τον Ήλιο, ο πλανήτης αυτός έχει το μικρότερο σε διάρκεια έτος από όλους τους άλλους.

Σύνοψη 

Στην αρχή της Τετραβίβλου του ο Πτολεμαίος, ο μεγάλος αστρονόμος και γεωγράφος του 2ου αιώνα μ.Χ. διαιρεί την επιστήμη των άστρων σε δύο μέρη. Με σημερινούς όρους το πρώτο από τα δύο αυτά μέρη είναι η αστρονομία. Έτσι λεγόταν και στην αρχαία Ελλάδα η επιστήμη που μελετούσε κατά κύριο λόγο τις κινήσεις των άστρων, αλλά και τις αποστάσεις τους, το μέγεθος και το σχήμα τους. 

Η αστρονομία γνώρισε στην Ελλάδα πολύ νωρίτερα αληθινή επιστημονική καλλιέργεια. Κανείς βέβαια δεν θα αρνηθεί τη συμβολή και των Βαβυλωνίων στον τομέα της αστρονομίας, είναι όμως φανερό ότι από την αστρονομία εκείνη έλειπε το γνήσιο επιστημονικό πνεύμα, αφού οι κατακτήσεις της χρησιμοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο για να υπηρετηθεί η αστρολογία.

Οπωσδήποτε στον ελληνικό χώρο ισχύει και για την αστρονομία ό,τι αναφέρθηκε και στην περίπτωση της μαθηματικής επιστήμης: η γέννηση της επιστήμης της αστρονομίας συμπίπτει στην Ελλάδα χρονικά και συνδέει στενά τις αρχές της φιλοσοφίας. Αυτός είναι και ο λόγος που οι δύο επιστήμες, τα μαθηματικά και η αστρονομία εμφανίζονται στην Ελλάδα ήδη από την αρχή τους στενά συνδεδεμένες. 

Ο πραγματικός αστρονόμος - αναφέρεται στην πλατωνική Επινομίδα - είναι μία εξαιρετική "φύσις", εφοδιασμένη με τη δύναμη να μπορεί να περιγράφει όσα συμβαίνουν στον ουρανό υποδεικνύοντας μαζί και την εξήγησή τους. Ο πρώτος Έλληνας πραγματικά εφοδιασμένος με αυτή τη δύναμη ήταν ο Θαλής. Αυτός είναι ο λόγος που η επιστημονική αστρονομία αρχίζει στην Ελλάδα με τον Μιλήσιο σοφό.

Μόνο τα έπη του Ομήρου και του Ησιόδου μπορούν να μας δώσουν μια απάντηση στο ερώτημα, τί γνώριζαν από τον κόσμο των άστρων οι πριν από τον Θαλή Έλληνες. Οι βασικότερες αστρονομικές γνώσεις των επικών ποιητών είναι οι εξής:

α) Ο ουρανός είναι ένας ημισφαιρικός θόλος που καλύπτει την επίπεδη γη. Κάτω από

τη γη, ακριβώς αντίστοιχα με τον θόλο αυτό, βρίσκεται ο Τάρταρος.

β) Ο ήλιος,η σελήνη, τα άστρα ανατέλλουν από τον Ωκεανό και δύουν πάλι μέσα σε

αυτόν.

γ) Από τα άστρα οι δύο ποιητές μνημονεύουν τον Έσπερο, τον Εωσφόρο, τις Πλειάδες,

τις Υάδες, τον Ωρίωνα, την Μεγάλη Άρκτο, τον Σείριο, τον Βοώτη.

δ) Στον Ησίοδο υπάρχει μία σημαντική περίοδος σε σύγκριση με τον Όμηρο: τα άστρα

και γενικότερα τα ουράνια φαινόμενα χρησιμοποιούνται τώρα πολύ ορθότερα για τον

προσδιορισμό του χρόνου και των εποχών.

Ας ξαναγυρίσουμε όμως στον αρχηγό της ελληνικής αστρονομίας. Η αρχαία παράδοση ανέφερε με θαυμασμό ότι ο Θαλής προφήτεψε μία έκλειψη ηλίου, και η νεώτερη έρευνα δέχθηκε ότι δεν υπάρχει λόγος να αμφισβητηθεί η αξιοπιστία της αρχαίας αυτής μαρτυρίας: η πρόρρηση από τον Θαλή της ηλιακής εκλείψεως του 585 π.Χ. μπορεί να είναι πραγματικά ένα ιστορικό γεγονός.

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΙ

ΘΑΛΗΣ 

Ο Θαλής, που θεωρείται ο πατέρας της ελληνικής και παγκόσμιας φιλοσοφίας, έζησε στη Μίλητο από το 624 ως το 564 π.Χ. Ήταν όχι μόνο παρατηρητής του ουρανού, αλλά και θεωρητικός αστρονόμος. Ήταν ο πρώτος που είπε ότι η Σελήνη λαμβάνει το φως από τον Ήλιο. Πρόβλεψε την έκλειψη του ηλίου που έγινε το 585 π.Χ., υπολόγισε πρώτος την διάρκεια του έτους σε 365 ημέρες και ότι η διάμετρος του Ηλίου ήταν το 1/720 της φαινόμενης τροχιάς του περί τη γη. Συγχρόνως βρήκε ότι η σχέση αυτή υπάρχει και μεταξύ της διαμέτρου της Σελήνης και της τροχιάς της περί τη Γη. Γνώριζε επίσης ότι οι εκλείψεις του ηλίου παρουσιάζονταν σε περιόδους 223 σεληνιακών κύκλων. Δίκαια λοιπόν θεωρείται ο πρώτος Έλληνας αστρονόμος. 

ΑΝΑΞΙΜΑΝΔΡΟΣ 

Ο Αναξίμανδρος (610-545 π.Χ.) ήταν νεώτερος, μαθητής και διάδοχος του Θαλή στη σχολή της Μιλήτου. Η αρχαιότητα μνημόνευε τιμητικά τις ακόλουθες αστρονομικές διδασκαλίες του: α) ο ήλιος δεν είναι μικρότερος από τη γη και είναι "καθαρότατον πυρ" β) η διάμετρος της τροχιάς του ήλιου είναι 27 φορές όσο η διάμετρος της σεληνιακής τροχιάς, η οποία υπερβαίνει 19 φορές τη διάμετρο της γης γ) γύρω από τον αέρα που περιέβαλλε τη γη, αναπτύχθηκε αρχικά μια "σφαίρα φλογός", όμοια με τον φλοιό που σχηματίζεται γύρω από το δέντρο. Κάποτε η σφαίρα αυτή έσκασε και τότε από τη φλόγα αυτή σχηματίστηκαν "κύκλοι τινές", δημιουργήματα σε σχήμα τροχού, που το εσωτερικό τους είναι από φωτιά, ενώ εξωτερικά έχουν αέριο περίβλημα. Όπου το αέριο περίβλημα έχει άνοιγμα, μέσα από αυτό βλέπουμε τη φωτιά του εσωτερικού σαν άστρο. Ο Αναξίμανδρος ήταν ο πρώτος που "εύρε" τον γνώμονα, το ηλιακό δηλαδή ρολόι με το οποίο υπολόγισε τα ηλιοστάσια και τις ισημερίες ενώ σχεδίασε τον πρώτο χάρτη της ουράνιας σφαίρας. 

ΑΝΑΞΙΜΕΝΗΣ 

Ενδιαφέρον για την αστρονομία έδειξε και ο τρίτος μεγάλος Μιλήσιος,ο Αναξιμένης(585-528 π.Χ.).Κατά τη γνώμη του ο ήλιος,η σελήνη και τα υπόλοιπα άστρα,που όλα τους είναι <<πύρινα>> και πλέουν στον αέρα,γεννήθηκαν από τη γη.Πίστευε ότι η αρχή των όντων ήταν ο αέρας,που με την κίνηση,αλλού γίνεται αιθέρας και φωτιά.Κατάλαβε πρώτος ότι το φως του φεγγαριού προέρχεται από τον ήλιο και εξήγησε φυσικά τις εκλείψεις του ήλιου και του φεγγαριού. 

ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ 

Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συμβολή του Πυθαγόρα και των οπαδών του. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι στον αρχηγό της σχολής θα πρέπει να αποδοθούν οι ακόλουθες ανακαλύψεις: α) ότι η γη και όλα τα ουράνια σώματα έχουν σχήμα σφαιρικό. β) ότι η γη βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος. γ) ότι η σφαίρα των απλανών αστέρων περιστρέφεται καθημερινώς από τα ανατολικά προς τα δυτικά γύρω από έναν άξονα που περνά από το κέντρο της γης. δ) ότι ο ήλιος, η σελήνη και οι πλανήτες έχουν δική τους ανεξάρτητη κίνηση και κινούνται από τα δυτικά προς τα ανατολικά. Αργότερα εγκαταλείφθηκε στους κύκλους των Πυθαγορείων η ιδέα ότι η γη βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος και θεωρήθηκε και αυτή είναι ένας πλανήτης. Στο κέντρο του σύμπαντος οι Πυθαγόρειοι τοποθετούσαν τώρα το κεντρικό πυρ (εστία του παντός) 

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ 

Εφέσιος (540-480 π.Χ.) 

Έλληνας φυσικός φιλόσοφος που άσκησε μεγάλη επίδραση στην επιστημονική σκέψη της εποχής του. Πίστευε πως η μεταβολή είναι η μόνη βεβαιότητα για το σύμπαν και το πυρ η θεμελιώδης αρχή του. Θεωρούσε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν παγκόσμια ψυχή. 

ΦΙΛΟΛΑΟΣ 

(6ος-5ος αιώνας) 

Ήταν ο πρώτος που εκθρόνισε τη Γη από το κέντρο του κόσμου και στη θέση της έβαλε μια πύρινη σφαίρα, μια εστία γύρω από την οποία στρέφεται η Γη κάθε 24 ώρες. Θεωρούσε ότι ο Ήλιος, η Γη και η Σελήνη περιφέρονται γύρω από αυτή την πύρινη σφαίρα. Η επινόηση αυτή του Πυθαγόρειου Φιλόλαου - ότι η Γη και η Σελήνη κινούνται - ήταν πραγματική επανάσταση για την εποχή του. Σήμερα δεχόμαστε ότι η Εστία του Φιλολάου και των Πυθαγορείων ήταν ο Ήλιος. 

ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ 

Γεννήθηκε στις Κλαζομενές της Ιωνίας περί το 500 π.Χ. Πίστευε για τη Γη πως έχει τυμπανοειδές σχήμα και πως συγκρατείται στον αέρα. Τον ήλιο ο Αναξαγόρας τον θεωρούσε ως διάπυρο λίθο κι όχι ο θεός Απόλλων ή ο Φοίβος, ενώ το μέγεθος του ήταν μεγαλύτερο από την Πελοπόννησο. Για την Σελήνη πίστευε πως ήταν ετερόφωτη, αλλά τη θεωρεί ως μια δεύτερη Γη που κατοικείται από ανθρώπους και άλλα όντα. Για τα άστρα υποστήριζε ότι έχουν όμοια μορφή με αυτή του Ήλιου. Ασχολήθηκε επίσης με τους κομήτες και τους διάττοντες αστέρες, ενώ για τους μετεωρίτες ο Αναξαγόρας πιστεύει ότι ήταν λίθοι που στροβιλίζονται και έλκονται από τη Γη. Καταδικάστηκε σε θάνατο γιατί εισήγαγε κενά δαιμόνια, αλλά πρόλαβε και έφυγε. Στον τάφο του γράφτηκε "Εδώ αναπαύεται ο Αναξαγόρας, που για τον ουράνιο κόσμο βρήκε την αλήθεια". 

ΜΕΤΩΝ

Έζησε στον 5ο αιώνα π.Χ. στην Αθήνα, ενώ υπήρξε αστρονόμος, γεωμέτρης και μηχανικός. Επινόησε έναν ημερολογιακό κύκλο βασισμένο στις κινήσεις της Σελήνης. Η δημιουργία ενός σταθερού συστήματος χρονολόγησης -το οποίο θα καθόριζε την περιοδικότητα των φαινομένων σε σχέση με κάποια σταθερά αριθμητικά δεδομένα- ήταν βασική προϋπόθεση, για να υπάρξει πρακτική αστρονομία βασισμένη στα μαθηματικά. Ο Μέτων παρατηρώντας την περιοδικότητα της Σελήνης και καταγράφοντας τους χρόνους εμφάνισης των πανσελήνων για πολλά έτη, συνειδητοποίησε μια σειρά κανονικοτήτων και επαναλήψεων. Προσδιόρισε λοιπόν ότι ανά 19 έτη επαναλαμβάνεται η ίδια των πανσελήνων, παρατήρηση με την οποία ήταν δυνατό να προβλεφθούν ακριβώς οι μελλοντικές πανσέληνοι. Τις αστρονομικές παρατηρήσεις τις πραγματοποίησε με ένα αστρονομικό όργανο, τον γνώμονα ή ηλιοτρόπιο. Με την βοήθεια του γνώμονα ανακάλυψε ότι οι ισημερίες και οι τροπές δεν διαιρούσαν το έτος σε 4 εποχές ίσης διάρκειας, κάτι που λέγεται ότι είχε υποστηριχθεί παλαιότερα και από το Θαλή. Ο κύκλος του Μέτωνα χρησιμοποιήθηκε αργότερα ως παραλλαγή για το εβραϊκό ημερολόγιο καθώς και από τη χριστιανική εκκλησία για τον προσδιορισμό των εορτών. Έφτιαξε επίσης ένα παρατηρητήριο στον Κολωνό, ηλιακό ρολόι στην Πνύκα. 

ΠΛΑΤΩΝ

(427-347 π.Χ.) 

Τα κύρια σημεία του αστρονομικού συστήματος του Πλάτωνος - ένα σύστημα που οφείλει πολλά στα διδάγματα των παλαιοτέρων, ιδιαίτερα του Πυθαγόρα και των παλαιότερων οπαδών του - είναι: το σύμπαν έχει σχήμα σφαιρικό, οι απλανείς αστέρες κινούνται με κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά γύρω από έναν αμετακίνητο άξονα. Στο κέντρο του σύμπαντος βρίσκεται η σφαίρα της γης. Από το κέντρο της οποίας περνά ο άξων του σύμπαντος, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μετέχει και αυτή στην περιστροφή των απλανών. Αντίθετα η σελήνη, ο ήλιος και οι άλλοι πέντε πλανήτες (Αφροδίτη, Ερμής, Άρης, Ζεύς, Κρόνος) κινούνται και αυτοί μαζί με τους απλανείς από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Παράλληλα όμως έχουν και τη δική τους κίνηση από τα δυτικά προς τα ανατολικά. Με την κίνηση των άστρων γίνεται στην ουσία ο προσδιορισμός του χρόνου: μια περιστροφή των απλανών γύρω από τον άξονα τους είναι ένα ημερονύκτιο, μια περιστροφή της σελήνης γύρω από την γη είναι ένας μήνας και μια περιστροφή του ήλιου γύρω από τη γη ένα έτος. Οι πλανήτες έχουν τις δικές τους περιόδους, λίγοι όμως από τους ανθρώπους ξέρουν ότι είναι χρόνος "και οι τούτων πλάναι".

Πηγή/Φωτογραφία/Βιβλιογραφία

 Αυγελής Νίκος, Εισαγωγή στη Φιλοσοφία, Κώδικας, Θεσσαλονίκη, 1998. 

Γαβρόγλου Κ., ∆ιαλέτης ∆., Χριστιανίδης Γ., Αρίσταρχος και ηλιοκεντρισός, Περιοδικό ΝΕΥΣΙΣ, τεύχος 1ο, Αθήνα, 2001. 

Dicks D.R., Η πρώιη Ελληνική Αστρονοία από τις απαρχές ως τον Αριστοτέλη, ∆αίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα, 1991. 

Kirk G.S.-Raven J.E.- Schofield M., Οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι, Μορφωτικό ΄Ιδρυα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1998. 

Neugebaner O., Οι θετικές επιστήες στην αρχαιότητα, Μορφωτικό ΄Ιδρυα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1990. 

Σπανδάγου Ε.-Σπανδάγου Ρ.-Τρωλού ∆., Οι αστρονόοι της αρχαίας Ελλάδας, Αίθρα, Αθήνα 1998. 

Σταάτη Ε., Αρίσταρχος ο Σόιος, ΄Αρθρο από τα Πρακτικά της Ακαδηίας Αθηνών 1971, τόος 46.11, σελ.72.