Ο Παλαμήδης, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν γιος του Ναύπλιου και της Κλυμένης (ή της Ησιόνης ή της Φιλύρας), αδελφός του Οίακα και του Ναυσιδέμοντα από όπου και οι σχετικοί όροι για την ναυσιπλοΐα. Φημιζόταν για την σοφία και την επινοητικότητά του και λέγεται πως είχε επινοήσει μερικά από τα γράμματα, με την μετατροπή των φοινικικών στοιχείων σε γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Θεωρείται επίσης εφευρέτης της ναυτιλίας, των φάρων των μέτρων και των σταθμών, των νομισμάτων, καθώς και της διαίρεσης του χρόνου σε ώρες, ημέρες και μήνες, αλλά και παιχνιδιών (επιτραπέζιων και στρατηγημάτων). Τα παιχνίδια αυτά ονομάζονται και του Παλαμήδους ή αθύρματα ή πεσσοί ή πεττοί, κύβοι κ.α. Το κάστρο του Παλαμηδίου στο Ναύπλιο πήρε το όνομά του.
Για την ετυμολογία του ονόματος «Παλαμήδης» υπάρχουν δύο κύριες εκδοχές. Κατά τη μία, προέρχεται από το ρήμα «παλαμάομαι» που σημαίνει εξυφαίνω και εφευρίσκω, δηλαδή ο «εφευρέτης, που μηχανεύεται σχέδια». Κατά τη δεύτερη, μπορεί να προέρχεται από το ρήμα «παλαίω» (=παλεύω) και το «μήδομαι» (=σκέφτομαι, συμβουλεύω), δηλαδή «αυτός που σκέφτεται τη μάχη και δίνει συμβουλές γι´αυτήν».
Οι πηγές όμως φανερώνουν και άλλη αιτία για την έχθρα του Οδυσσέα προς τον Παλαμήδη. Όταν ο στρατός των Αχαιών πεινούσε, έστειλαν τον Οδυσσέα στην Θράκη να βρει σιτάρι. Γύρισε όμως άπρακτος. Σαν τον ειρωνεύθηκε ο Παλαμήδης, ο Οδυσσέας του απήντησε ότι ούτε εκείνος θα τα κατάφερνε, όσο έξυπνος και αν ήταν. Τότε ο Παλαμήδης πήγε ο ίδιος στην Θράκη και γύρισε με μεγάλα φορτώματα σιτάρι.
Ο Παλαμήδης σκιαγραφεί τα πιθανά κίνητρα του Οδυσσέα υποστηρίζοντας ότι δεν είναι ο θάνατος καθαυτός που δεν δέχεται, αλλά τον θάνατο εν ατιμία.
Αναπτύσσει τα επιχειρήματα γύρω από την μη δυνατότητα να κάνει προδοσία (ἀδύνατος εἱμί τοῦτο πράττειν) .
Απευθύνεται στους δικαστές και αναφέρεται στο πρόσωπό του. Το κάνει όχι για να παινευθεί αλλά γιατί το επιβάλλουν οι περιστάσεις .
Θέτει τους δικαστές μπροστά στις συνέπειες μια άδικης απόφασης, αφού δεν απεδείχθη ούτε ότι αδίκησε ούτε ότι η κατηγορία ήταν αξιόπιστη (φανεράν οὑδεμίαν ἀδικίαν οὑδ΄ πιστήν αἱτίαν ἀποδείξαντες).
Ο Όμηρος δεν αναφέρει καθόλου τον Παλαμήδη στα δύο έπη του. Τον συναντούμε για πρώτη φορά στα Κύπρια, απ΄όπου παρέλαβαν την ιστορία του και τη διαμόρφωσαν ποικιλοτρόπως οι τραγικοί Αισχύλος και Ευριπίδης, όπως φαίνεται από μερικά αποσπάσματα που έχουν σωθεί του Ναυπλίου και του Υγίνου αντίστοιχα.
Ο Ξενοφών μαρτυρεί ότι ο Παλαμήδης τιμήθηκε, μαζί με άλλους ήρωες, από τους θεούς και στην Απολογία Σωκράτους ρητά λέγει ότι του είναι παρήγορη η συνάντηση με τον Παλαμήδη τον οποίον εξυμνούν περισσότερο από τον Οδυσσέα που τον θανάτωσαν άδικα.
Οι σοφιστές τον θεωρούσαν υπόδειγμα τους και είχαν εκμεταλλευτεί όλα όσα διηγούνταν γι΄αυτόν.
Παντού εμφανίζεται ως ένας από τους σοφότερους Έλληνες, γι΄αυτό και υπάρχουν χαρακτηριστικές παροιμιώδεις εκφράσεις, όπως Παλαμήδους εξεύρημα, Παλαμήδους σοφώτερος και Παλαμήδους βούλευμα.
Ο Υπέρ Παλαμήδους Απολογία είναι αριστοτεχνικός λόγος (δικαίως χρῆσθαι τόν λόγον) του Γοργία που γράφτηκε μετά το Εγκώμιον της Ελένης (415 π.Χ.) δηλαδή δεκαπέντε περίπου χρόνια μετά την Απολογία Σωκράτους του Πλάτωνα και αναφέρεται στην κατηγορία από φθόνο τού Οδυσσέα για έναν άνθρωπο σοφό και ευεργέτη. Το σχετικό έργο απέκτησε ιδιαίτερη σημασία γιατί μια πλειάδα μελετητών μέχρι τις μέρες μας ασχολήθηκε επισταμένα με τη σύγκρισή του με την Απολογία τους Σωκράτους του Πλάτωνα από την οποία αντλεί αρκετά στοιχεία.
Πηγή / Φωτό / Βιβλιογραφία
Hildesheim, Tragicorum graecorum fragmenta (Αποσπάσματα), ed. A. Nauck, 1964
Λουκιανός, Δίκη συμφώνων, § 5
Απολλόδωρος , Επιτομή VI, 7-11
Ισοκράτης, Ελένη, 3 «Ἀδίκως χρῆσθαι τῇ ῥητορικῇ, ὺπόθεσις ἄτοπος καί παράδοξος... ψευδῆ μηχανῆσθαι τόν λόγον»
Γοργίας, Υπέρ Παλαμήδους Απολογία
(Κύπρια έπη του τρωικού κύκλου) που αναφέρονται σε περιστατικά και ήρωες πριν από την τρωική εκστρατεία και στα εννέα πρώτα χρόνια του τρωικού πολέμου.
Βιργίλιος, Αινειάδα, 2.81-85
Οβίδιος, Μεταμορφώσεις, 13.34-60, 308-312
Lorenzo Rocci (1956). Vocabolario Greco-Italiano. Società Ed. Dante Alighieri srl, σελ. 1392. (Ιταλικά)
Ιωάννης Κακριδής, Ελληνική μυθολογία, 1-5, Εκδοτική Αθηνών, τομ. 1, σ. 93 κ. επ. εξηγεί: «την σιωπή του Ομήρου από το γεγονός ότι τα ομηρικά έπη αρχίζουν με τον τελευταίο χρόνο του πολέμου. Ο Όμηρος δεν ήθελε, προφανώς να μειώσει την φήμη του Οδυσσέα.»
Ξενοφών, Κυνηγετικός, Ι,2
Από την χαμένη τραγωδία του Σοφοκλή, Οδυσσεύς μαινόμενος τα αποσπάσματα 462-468, The Loeb Classical Library, 1996
Οι μεταγενέστεροι του Σοφοκλή τον μύθο αυτό το πίστωσαν στον Οδυσσέα και εις βάρος του Αχιλλέα που φέρεται να είχε καταφύγει στην Σκύρο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου