Εμπόριο , Ισπανία

ENGLISH

Εμπόριο, ελληνο-ρωμαϊκός οικισμός στην βορειοανατολική Ισπανία. Σύγχρονη Αμπούρια.

Σύμφωνα με τον Έλληνα γεωγράφο Στράβωνα από την Αμάσεια, η Παλαιόπολη του Εμπορείου ιδρύθηκε από Έλληνες από την Μασσαλία. Δεν ήταν μια εντελώς νέα πόλη: η ιβηρική φυλή των Indigetes ήταν ήδη εκεί. Τα δύο έθνη φαίνεται να τα έχουν πάει καλά μαζί: οι ντόπιοι λάμβαναν πολύτιμα αγαθά από την Ανατολή, ενώ οι Έλληνες κέρδισα μια ενδιάμεση στάση για την επέκταση του δικτύου τους στο δυτικό τμήμα της Μεσογείου.

Ιστορία
 
Πριν από την εγκατάσταση των Ελλήνων αποίκων, η σημερινή κομητεία του Ενπορδά κατοικείτο από την ιβηρική φυλή των Ινδικητών (λατ. Indigetae). Οι Ινδιγέτες είχαν ιδρύσει διάφορους οικισμούς στην περιοχή, μεταξύ των οποίων και η αρχική εγκατάσταση στη σημερινή θέση Άγιος Μαρτίνος της Ενπούριες, γνωστή ως Παλαιά Πόλις του Εμπορίου.

Η παρουσία των Φωκαέων χρονολογείται στα τελευταία χρόνια του 7ου αιώνα ενώ η Νέα Πόλη του Εμπορίου δημιουργείται προς τα μέσα του επόμενου αιώνα όταν και, μετά την κατάκτηση της Φώκαιας από τον Κύρο Β', υποδέχθηκε μεγάλο αριθμό προσφύγων και επεκτάθηκε και στην διπλανή πεδιάδα. Επομένως το Εμπόριον ήταν μια πόλη με δύο σκέλη, που χωρίζονταν από την θάλασσα ενώ διατηρούσε έναν μάλλον μεικτό πληθυσμό από Έλληνες και μέλη της ιβηρικής φυλής των Ινδικετών, χωρισμένο από ένα εσωτερικό τειχίο μέσα στον αστικό πυρήνα της.

Greek vessel

Από την στιγμή της ίδρυσης κι επέκτασής του, το Εμπόριο έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εμπορική και πολιτισμική επαφή μεταξύ των Ελλήνων της Ελλάδας και της Κάτω Ιταλίας και των Ιβήρων και αποτελούσε κύριο εμπορικό σταθμό στον δρόμο από τη Μασσαλία μέχρι την σημερινή Ανδαλουσία. Η πύκνωση της παρουσίας Ελλήνων εμπόρων στην περιοχή και η άνοδος του Εμπορίου (υπήρξε η πρώτη πόλη που έκοψε νομίσματα στην Ιβηρική) συνδυάστηκε με την ακμή των ιβηρικών κοινωνιών και είχε ως αποτέλεσμα την αλληλεπίδραση των δύο αυτών πολιτισμικών σφαιρών (π.χ. στη γλυπτική).

 Business Letter (Greek inscription)  

Commercial letter, written in Greek on plated lead, in which a merchant from Ionia sends off several orders to his representative in Emporion. Fifth century BCE.

[‒ ‒ ‒]ν̣[‒ ‒ ‒]?

[‒ ‒ ‒][κελεύε̄] ο̣[κ]ω̣ς ἐν Σαιγάνθηι ἔσηι, κἂν [‒ ‒ ‒] 1

[‒ ‒ ‒] Ἐ̣μππορίταισιν οὐδ' ἐπιβα̣[‒ ‒ ‒]

[‒ ‒ ‒]νε̣ς ἢ ἔ̣κοσι κοἶνος {καὶ οἶνος} οὐκ ελ̣σω̣[....]δ[‒ ‒ ‒]

[‒ ‒ ‒]ἐν Σαιγ]άνθηι ὀνωνῆσθαι Βασπεδ[...]π[λοῖον ‒ ‒ ‒]

[‒ ‒ ‒]αναρσαν παρακομίσε̄ν κἂς [..]ε[......]ο̣[‒ ‒ ‒] 5

[‒ ‒ ‒]λ..εωνι τί τούτων ποητέον [..]ν[‒ ‒ ‒]

[‒ ‒ ‒]τα καὶ κελεύε̄ σε Βασπεδ[..]εδ̣ε̣ι[‒ ‒ ‒]

[‒ ‒ ‒ ἔρε]σθαι ε̣ τίς ἐστιν ὂς ἔλξει ἐς δ[.]οστ. α[‒ ‒ ‒]

[‒ ‒ ‒ ἠ]μέτερον· κἂν δύο ὤισι, δύο προ̣[εσ]θ[ω ‒ ‒ ‒]

[‒ ‒ ‒]ἀ̣ρ[χ]ὸς δ' ἔστω· κἂν αὐτὸς θέλ[ηι ‒ ‒ ‒] 10

[‒ ‒ ‒ τὤ]μ[υ]συ μετεχέτω· κἂμ μὴ ὀ[μο]ν̣[οηι ‒ ‒ ‒]

[‒ ‒ ‒]τ̣ω κἀπιστε̄λάτω ὀκόσο̄ ἂν[‒ ‒ ‒]

[‒ ‒ ‒]ν ὠς ἂν δύνηται τάχιστα[‒ ‒ ‒]

[‒ ‒ ‒κεκ]έλευκα· χαῖρε.

 1(δεῖ σε ἐπιμελε̄́σθαι)] ο̣[κ]ω̣ς: ὅπως / ὤς ZPE 72: ῳς ... καν Slings: δεῖ σε επιμελέσθαι] ὄ[κ]ως ἐν Efenterre-Ruzé: <Ζ>α<κ>άθηι Musso: ὂ[κ]ως ZPE 68. 2 ἐ]ππορίταισιν (= μέτοικοι) / Ἐ]ππορίταισιν / ἀ]ππορίταισιν (= ἀμφορίτης) Musso: ἐπιβα̣[ίνηις ZPE 84: ἐπιβα̣[ίνε̅ν ZPE 72: ἐπιβα̣[ταισι ZPE 68 ZPE 72: ἐπιβα̣ Slings: ἐπιβά̣[ταισιν] Efenterre-Ruzé. 3 ἐ̣σ̣[…]δ[ Slings: πλέο]νε̣ς Efenterre-Ruzé: ἐλάσσο]νε̣ς ZPE 80: πλεο]νε̣ς ... οὐκ ἐς θ̣...δ[...ZPE 72: ἐ̣λ̣ά̣[σσων ἤ]δ[έκα ZPE 80. 4 (φορτίον τό ἐν / φορτηγέσιον); Σαιγ]άνθηι ZPE 72: ]αν θήϊον ωνῆσθαι βὰς πέδ[ον καρ]π[ητανῶν Musso: [--Σαιγ]άνθηι ὀνῳνῆσθαι Slings: φορτίον τὸ ἐν Σαιγ]άνθηι ὄν Efenterre-Ruzé: Σαιγ]άνθηι ὂν ὠνῆσθαι (φορτίον τὸ ἐν) ZPE 68: Σαιγ]άνθηι ὂν, ὠνῆσθαι ZPE 72: Σαιγ]ανθηῖον ὠνῆσθαι ZPE 80. 5 ]αν ἄρσαν ZPE 72: ἄναρσαν ZPE 72: αν ἄρσαν παρακομί<ζ>εν κα[σσίτ]ερτον Musso: ]αναρσαν Slings: ἐς ]αν Ἄρσαν παρακομισεν κασ[ ]εν̣[ López García: [ἀκάτιον / πλοῖον ...]αν ἄρσαν ZPE 80, ZPE 84, Slings, Musso. 6 α / δ ... [ἠμῖ]ν... ZPE 72: ]α. ε̣ωνι… ποητέον [ἠμῖ]ν Efenterre-Ruzé: [ἠμι]ν̣[ ZPE 72. 7 ἔλκ̣[εν ZPE 72: καὶ κελεύε<ι> σι / καὶ κελεύ{ε}σε<ι> βὰς πεδ[ον] Ἐλι[βυργίων] Musso: σ̣α καὶ κελεύε σε Βασπεδ[..]ελ.[---] Slings: ἐρώ]τα καὶ κέλευε ZPE 72. 8 (εἴ / ἢ) ZPE 72: ]σ̣θαι· τις ἔστιν ὅς ἕλξει López García: ἔλξει ZPE 68 Slings: ἔλξε̄ι ZPE 72: [- ἔρε]σθαι .. τίς ZPE 144. 9 ]μέτερο ν· κἄν δύο ὦισι, δύο προ[..]θ[...]χ[---] Slings. 10 μ̣ (μ/λ).π(μ/γ)ος ZPE 72: ]...ος δ' ἔστω... θέλη[ι..]θ̣α̣ι̣[---] Slings: ]μ. πος; ]λ̣[ ]ος Efenterre-Ruzé. 11 κἂμ μὴ ο.[.]μ[---] Slings: μὴ ὀ[μο]λ[όγηι] Efenterre-Ruzé: ὀ[μο]λ̣[όγηι ZPE 80. 12 κἀπιστε<ι>λάτω ὀκοσο<υ> ἄν [δοκῇ Musso: μενά]τω Efenterre-Ruzé: μεν]άτω ZPE 72. 14 ταῦτα κεκ]έλευκα DG.

 Business Letter (Greek inscription) 

Η καρχηδονιακή επέκταση στην Ιβηρική χερσόνησο τον 3ο αιώνα π.Χ.του είχε επηρεάσει άμεσα και τις εκεί ελληνικές αποικίες. Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Καρχηδονιακού Πολέμου και με σκοπό τη διάσπαση των γραμμών τροφοδοσίας των καρχηδονιακών στρατευμάτων που βρίσκονταν στην Ιταλία, ο Γναίος Κορνήλιος Σκιπίωνας αποβιβάστηκε στο Εμπόριο και ξεκίνησε, παράλληλα με την αναχαίτιση των καρχηδονιακών δυνάμεων και των συμμάχων τους, την εκ των πραγμάτων ρωμαϊκή κατάκτηση της Ιβηρικής.

Phallus

Το Εμπόριο παρέμεινε ανεξάρτητο κάτω από την προστασία της Ρώμης, μέχρι τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ Πομπηίου και Ιουλίου Καίσαρα. Η πόλη επέλεξε να υποστηρίξει τον πρώτο και μετά την ήττα του μετατράπηκε σε ρωμαϊκή αποικία (colonia) με το όνομα Emporiae.

Greek Terracota Museum of Prehistory of Valencia

Το σημερινό αρχαιολογικό πάρκο παρουσιάζει την εικόνα της πόλης εκείνης ακριβώς της εποχής, με τα παλαιότερα στρώματα να βρίσκονται κάτω από αυτήν. Από εκείνη τη στιγμή κι έπειτα σταδιακά έχασε την δύναμή της εις πλεονέκτημα των κοντινών πόλεων-λιμανιών της Μπαρκίνο και, κυρίως, της Τάρρακο. Κατά το τέλος της αρχαιότητας ερημώθηκε εντελώς, και παρέμεινε μονάχα ως συμβολικό και τελετουργικό κέντρο της Κομητείας της Ενπούριες.

Περιγραφή και Μνημεία

Το Εμπόριον, λοιπόν, βρίσκεται περίπου 138 χλμ. βόρεια της Βαρκελώνης, στην επαρχία της Τζιρόνα, και αρκετά κοντά στα γαλλικά σύνορα. Αν και δεν έχει ανασκαφεί ακόμη ολόκληρος ο χώρος όπου κάποτε εκτεινόταν η ελληνική και αργότερα η ρωμαϊκή πόλη, εντούτοις συγκεντρώνει το ζωηρό ενδιαφέρον της ισπανικής αρχαιολογικής κοινότητας και αποτελεί σταθερά πόλο έλξης για Ισπανούς και Γάλλους. Σε καμιά άλλη αρχαία πόλη, άλλωστε, δεν ανακαλύφτηκαν ποτέ τόσο λεπτομερή στοιχεία για μια πόλη όπου επί αιώνες συνυπήρξαν ο ελληνικός, ο ρωμαϊκός και ο ιβηρικός πολιτισμός. Μια βόλτα ανάμεσα στα ευρήματα της αρχαίας πολιτείας μάς ταξιδεύει σε εποχές λίγο πολύ άγνωστες για μας τους Ελληνες, που ωστόσο περιγράφουν ένα κομμάτι της ιστορίας δύο χωρών: της Ελλάδας και της Ισπανίας.

ΤΑ ΠΑΛΙΑ ΤΕΙΧΗ

Μονάχα το 25% του αρχαιολογικού χώρου έχει εκσκαφεί πλήρως. Παρ' όλ' αυτά, ο περίπατος ακόμη και στο ένα τέταρτο της αρχαίας πολιτείας αποκαλύπτει εντυπωσιακές εικόνες και λεπτομέρειες της τότε καθημερινής ζωής. Στο ελληνικό κομμάτι του Εμπορίου σώζεται σήμερα το νεότερο τμήμα της πόλης, η Νεάπολη. Εδώ, λοιπόν, μπορούμε να δούμε ερείπια του τείχους, που, αν και αποσπασματικά, μαρτυρούν την ισχυρή οχύρωση της περιοχής. Μια πρώτη ματιά φέρνει στον νου τα κυκλώπεια τείχη των Μυκηνών, με τους τεράστιους ογκόλιθους, μόνο που ετούτα εδώ χτίστηκαν πολύ αργότερα απ' ό,τι στο βασίλειο των Ατρειδών. Εδώ τα τείχη χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 2ου π.Χ. αι., και για την κατασκευή τους χρησιμοποιήθηκαν μεγάλες ποσότητες ασβεστόλιθου, καθώς και υλικά από μια παλαιότερη οχύρωση που βρισκόταν στην περιοχή από τον 4ο π.Χ. αι., επίσης ελληνικής κατασκευής. Φαίνεται πως με την ανάπτυξη της πόλης και την ανάγκη επέκτασης των κατοικιών, το παλιό τείχος περιόριζε σημαντικά τις χωροταξικές δυνατότητες.

Στη νέα οχύρωση δέσποζαν δύο ψηλοί, τετραγωνικοί πύργοι και μια οχυρωματική κατασκευή στο νότιο τμήμα της, από τα οποία σήμερα δυστυχώς δεν σώζονται παρά κάποια υπολείμματα, ελάχιστα μεν για να αντιληφθεί ο επισκέπτης την τότε εικόνα της περιοχής, αρκετά ωστόσο για τους αρχαιολόγους ώστε να εξηγήσουν με πολλές λεπτομέρειες το πολεοδομικό σχέδιο της οχύρωσης.

Η... ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ
Eίναι 24 Οκτωβρίου 1909. Η έξαψη όλων στο συνεργείο ανασκαφών στο Empuries (Εμπούριες), δύσκολα περιγράφεται με λόγια: η σκαπάνη των αρχαιολόγων μόλις χτύπησε πάνω σε ένα μεγάλο κομμάτι μάρμαρο και όλοι, με πρώτο τον επικεφαλής των εργασιών Εμίλι Γκαντία (Emili Gandia), εύχονται αυτή να είναι επιτέλους η ανακάλυψη που τόσο καιρό περιμένουν.

Τα λίγα λεπτά που περνούν μέχρι να καταφτάσει στο σημείο κα ο υπεύθυνος της όλης προσπάθειας, ο αρχιτέκτονας και πολιτικός Τζουζέπ Πουτς ι Καδαφάλκ (Josep Puig i Cadafalch), φαντάζουν αιώνες. Καθώς το μάρμαρο σιγά σιγά καθαρίζεται, αποκαλύπτεται η μεγαλοπρεπής σιλουέτα ενός αγάλματος αρχαιοελληνικής τεχνοτροπίας. Δεν είναι ολόκληρο· λείπει το κομμάτι από το στέρνο και πάνω, που θα βρεθεί ωστόσο κι αυτό λίγο παραπέρα, μιαν εβδομάδα αργότερα. Είναι ο θεός της ιατρικής, ο Ασκληπιός, που έπειτα από αιώνες έρχεται ξανά στο φως, για να διηγηθεί ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας της Καταλονίας. Και μάλιστα τη στιγμή που οι Καταλανοί το χρειάζονται περισσότερο από καθετί...

Στα τέλη του 19ου αι. και τις αρχές του 20ού, ολόκληρη η Καταλονία ζει έντονα το κίνημα της «Αναγέννησης», μια κοινωνική κινητοποίηση που στόχο έχει την επανάκτηση των θεσμών, της γλώσσας και της μισοχαμένης πια εθνικής ταυτότητας.

Μετά την υποταγή της Βαρκελώνης το 1714 στην κορώνα της Καστίλης, οι καταλανικοί θεσμοί είχαν σταδιακά διαλυθεί ενώ η γλώσσα είχε απαγορευτεί στη δημόσια εκπαίδευση ήδη από το 1857, με τον περίφημο «Νόμο Μογιάνο», που καθιστούσε υποχρεωτική τη διδασκαλία της ισπανικής στα σχολεία. Ετσι, εκεί γύρω στα μέσα του 19ου αι. ο πνευματικός κόσμος της Καταλονίας, καλλιτέχνες (κυρίως οι νεοεμφανιζόμενοι μοντερνιστές), συγγραφείς και εμβληματικές προσωπικότητες όπως ο ακαδημαϊκός Πομπέου Φάμπρα μπαίνουν μπροστάρηδες σ' αυτήν την πρωτοβουλία που πραγματικά βοήθησε τα μέγιστα ώστε οι Καταλανοί να ανακτήσουν μέρος της χαμένης κοινωνικής συνοχής αλλά και της αυτοπεποίθησής τους.

Σημαντικό βάρος της προσπάθειας της «Αναγέννησης» επωμίζονται οι αρχαιολόγοι, ιδιαίτερα όταν ο ίδιος ο πρόεδρος της Καταλανικής Κοινότητας Ενρίκ Πρατ ντε λα Ρίμπα γράφει στα 1906: «Πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στους αρχαιολόγους, εκείνοι είναι που μας παρέχουν αυτό που χρειαζόμαστε: την ψυχή της Καταλονίας».

Για τους υπέρμαχους της «Αναγέννησης», είναι σημαντικό να καταδείξουν πως κάποιοι πρόγονοί τους κατάγονται από την κλασική Ελλάδα, πως ένα κομμάτι της ίδιας της ψυχής τους έχει γεννηθεί στον θεϊκό Ολυμπο! Και η αρχαιολογική σκαπάνη θα τους κάνει τελικά τη χάρη, ακριβώς σε μια περίοδο που οι ανασκαφές στο Εμπορείον έμοιαζαν ατελέσφορες...

Ετσι, 200 περίπου χρόνια μετά την εγκατάλειψή του, το Εμπόριον γίνεται ξανά κέντρο του ενδιαφέροντος· και όχι μόνο! Η ανασκαφή της αρχαίας πόλης από τους Γκαντία και Καδαφάλκ γίνεται πλέον εθνική υπόθεση και με εξαίρεση τα χρόνια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου (1936-1939) οι εργασίες δεν θα σταματήσουν μέχρι και σήμερα.

Το 2008 γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια από την έναρξη των ανασκαφών, με την επιστροφή του αγάλματος του Ασκληπιού από τη Βαρκελώνη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Εμπούριες ενώ εν έτει 2012 έχει ανασκαφεί περίπου το 25% του αρχαιολογικού χώρου.

Σήμερα, το Εμπορείον αποτελεί πια το πιο σημαντικό αρχαιολογικό μνημείο ολόκληρης της Ισπανίας, ανοιχτό βιβλίο ενός από τους πρώτους ιβηρικούς πολιτισμούς αλλά και «επιβεβλημένη» ιστορική επίσκεψη για όλους τους μαθητές και φοιτητές της Ισπανίας.

ΠΩΣ ΒΡΕΘΗΚΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΙΒΗΡΙΚΗ;
Ηδη από τον 7ο αι. π.Χ., αυτόχθονες Ίβηρες, συγκεντρωμένοι σε μικρούς οικισμούς, κατοικούσαν στη θέση που σήμερα βρίσκεται η Empuries, διατηρώντας συχνές εμπορικές επαφές με Φοίνικες και Eλληνες, ανταλλάσσοντας κυρίως σιτηρά με κρασί. Στα 576 π.Χ. Φωκείς έμποροι αποφάσισαν να εγκαθιδρύσουν μια δική τους βάση δίπλα σε αυτούς τους οικισμούς, δημιουργώντας μια από τις πρώτες ελληνικές αποικίες στην ιβηρική χερσόνησο.

Ο αρχαίος γεωγράφος Στράβων γράφει πως η αρχική θέση της νέας βάσης, η Παλαιά Πόλις, ήταν σε ένα μικρό νησάκι ακριβώς στις τότε εκβολές του ποταμού Fluvia (Φλουβιά), που σήμερα πια αποτελεί μέρος της ξηράς. Καθώς ο οικισμός αναπτυσσόταν, η ανάγκη για περισσότερο χώρο ώθησε γρήγορα τους κατοίκους να μετακινηθούν περίπου μισό χιλιόμετρο νοτιότερα, στο κομμάτι της Νέας Πόλης, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος. Η αποικία ονομάστηκε Εμπόριον και η ανάπτυξή της, χάρη στη στρατηγική της θέση αλλά και τη συνεργασία αποίκων και αυτόχθονων Ιβήρων, έφτασε γρήγορα σε αξιοσημείωτα επίπεδα: ήδη από τον 4ο αι. π.Χ. το Εμπόριον έκοψε και χρησιμοποιούσε το δικό του νόμισμα, με τα διακριτικά της πόλης.


Το 195 π.Χ. ο Μάρκος Πόκιος Κάτων εγκατέστησε δίπλα ακριβώς στο Εμπόριον μια στρατιωτική βάση, που δεν άργησε να αναπτυχθεί και γύρω στα τέλη του 1ου αι. π.Χ. έφτασε ουσιαστικά να ενωθεί με το Εμπόριον, σχηματίζοντας τη ρωμαϊκή πια πόλη Municipium Emporiae. Μετά την ολοκληρωτική κατάκτηση της Ισπανίας από τους Ρωμαίους και ιδιαίτερα μετά το 48 π.Χ. και την επικράτηση του Ιούλιου Καίσαρα στην αναμέτρησή του με τον Πομπήιο -το Emporiae είχε ταχθεί υπέρ του δεύτερου- η πόλη άρχισε πλέον να παρακμάζει.

Τρεις αιώνες αργότερα, η Νέα Πόλη και το ρωμαϊκό τμήμα του Emporiae -όπως το ονόμαζαν οι Ρωμαίοι- είχε ήδη εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους, που μετοίκησαν στην Παλαιά Πόλη και τον σημερινό Sant Marti d'Empuries (Σαντ Μαρτί ντ'Εμπούριες).

Κατά την περίοδο αυτή, ένα κομμάτι της εγκαταλελειμμένης πόλης χρησιμοποιήθηκε μάλιστα ως νεκροταφείο. Χρειάστηκε να περάσουν κοντά πέντε αιώνες και οι Φράγκοι να επικρατήσουν των Αράβων στην περιοχή, για να ακουστεί και πάλι το όνομα του Εμπορίου.

Τον 8ο αι. μ.Χ. έγινε πρωτεύουσα κομητείας, τίτλο που κράτησε μέχρι και τον 11ο αι. όταν και μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα λίγο βορειότερα, στο Castello d'Empuries (Καστελιό ντ-Εμπούριες).

Καθώς οι γειτονικές πόλεις Gerunda (Γερούνδα, σημερινή Girona, Τζιρόνα), Barcino (Μπαρκίνο, η σημ. Βαρκελώνη) και Tarraco (Ταράκο, η σημερινή Ταρραγόνα) αναδεικνύονταν σε νέα εμπορικά και οικονομικά κέντρα, το Sant Marti d'Empuries παρήκμασε πια οριστικά. Τον 17ο αι. ντόπιοι ψαράδες ίδρυσαν στη νότια πλευρά του κόλπου Roses την πόλη L'Escala (Λ'Εσκάλα) και για την κατασκευή των σπιτιών τους μετέφεραν αρκετές πέτρες από το Εμπόριον στη νέα πόλη, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως οικοδομικό υλικό. Η πάλαι ποτέ ισχυρή εμπορική δύναμη της περιοχής έμελλε πια να παραδοθεί στην αφάνεια για πολλούς αιώνες.

ΕΜΠΟΡΙΟΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ Ο ΑΣΚΛΗΠΙΟΣ
Ο θεός της Ιατρικής είναι ο μεγάλος πρωταγωνιστής του Εμπορίου, δεν μονοπωλεί ωστόσο το ενδιαφέρον. Η Αγορά, η Στοά, το ιερό του Σέραπι Δία, οι δεξαμενές, τα εργαστήρια επεξεργασίας του αλατιού και ο εντυπωσιακός κυματοθραύστης στην παραλία κερδίζουν το δικό τους μερίδιο «δημοσιότητας» στον αρχαιολογικό χώρο. Ο κυματοθραύστης, μάλιστα, από τα πιο εμβληματικά ευρήματα της αρχαίας πολιτείας, δεν ανακαλύφτηκε από την αρχαιολογική σκαπάνη: το αντίθετο, η σκόνη των αιώνων δεν τον σκέπασε ποτέ, ήταν πάντοτε ορατός και επί αμέτρητα χρόνια επιτελούσε το έργο για το οποίο κατασκευάστηκε, εκεί γύρω στον 1ο μ.Χ. αι. Και οι διαστάσεις του, συνολικού μήκους 82 μέτρων, πάχους 6 και ύψους 6,50 μέτρων φανερώνουν πως μάλλον έκανε αρκετά καλά τη δουλειά του.

Τέλος, στο νότιο μέρος του αρχαιολογικού χώρου εκτείνεται η ρωμαϊκή πολιτεία, το Emporiae. Στρατιωτική εγκατάσταση αρχικά, εξελίχτηκε αργότερα σε ρωμαϊκή βάση και έπειτα σε κανονική πολιτεία, υπό την κυριαρχία πια των Ρωμαίων.

Αν και μέχρι σήμερα οι ανασκαφές δεν έχουν φέρει στο φως παρά το 20% της ρωμαϊκής πολιτείας, μπορούμε να δούμε στον χώρο υπολείμματα σπιτιών, τειχών και της συνέλευσης, του ρωμαϊκού φόρουμ. Σε ένα μάλιστα από τα σπίτια διατηρείται σχεδόν ανέπαφο ένα εκπληκτικής λεπτομέρειας ψηφιδωτό που καλύπτει ολόκληρη την επιφάνεια του δαπέδου της οικίας, που προφανώς ανήκε σε κάποιον ανώτερο αξιωματούχο του ρωμαϊκού Emporiae.

Ευχαριστούμε τον Dr. Joaquim Monturiol, υποδιευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου Καταλονίας στο Empuries, και τον Eusebi Ayensa Prat, διευθυντή του Ινστιντούτου Θερβάντες Αθηνών, για την πολύτιμη βοήθειά τους.

Σεράπιο

Αγορά

Στοά (Αγορά)

Ακρόπολη

Το 195 π.Χ. ο Μάρκος Πόκιος Κάτων εγκατέστησε δίπλα ακριβώς στο Εμπόριον μια στρατιωτική βάση, που δεν άργησε να αναπτυχθεί και γύρω στα τέλη του 1ου αι. π.Χ. έφτασε ουσιαστικά να ενωθεί με το Εμπόριον, σχηματίζοντας τη ρωμαϊκή πια πόλη Municipium Emporiae. Μετά την ολοκληρωτική κατάκτηση της Ισπανίας από τους Ρωμαίους και ιδιαίτερα μετά το 48 π.Χ. και την επικράτηση του Ιούλιου Καίσαρα στην αναμέτρησή του με τον Πομπήιο -το Emporiae είχε ταχθεί υπέρ του δεύτερου- η πόλη άρχισε πλέον να παρακμάζει.

Τρεις αιώνες αργότερα, η Νέα Πόλη και το ρωμαϊκό τμήμα του Emporiae -όπως το ονόμαζαν οι Ρωμαίοι- είχε ήδη εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους, που μετοίκησαν στην Παλαιά Πόλη και τον σημερινό Sant Marti d'Empuries (Σαντ Μαρτί ντ'Εμπούριες).

Κατά την περίοδο αυτή, ένα κομμάτι της εγκαταλελειμμένης πόλης χρησιμοποιήθηκε μάλιστα ως νεκροταφείο. Χρειάστηκε να περάσουν κοντά πέντε αιώνες και οι Φράγκοι να επικρατήσουν των Αράβων στην περιοχή, για να ακουστεί και πάλι το όνομα του Εμπορίου.

Τον 8ο αι. μ.Χ. έγινε πρωτεύουσα κομητείας, τίτλο που κράτησε μέχρι και τον 11ο αι. όταν και μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα λίγο βορειότερα, στο Castello d'Empuries (Καστελιό ντ-Εμπούριες).

Καθώς οι γειτονικές πόλεις Gerunda (Γερούνδα, σημερινή Girona, Τζιρόνα), Barcino (Μπαρκίνο, η σημ. Βαρκελώνη) και Tarraco (Ταράκο, η σημερινή Ταρραγόνα) αναδεικνύονταν σε νέα εμπορικά και οικονομικά κέντρα, το Sant Marti d'Empuries παρήκμασε πια οριστικά. Τον 17ο αι. ντόπιοι ψαράδες ίδρυσαν στη νότια πλευρά του κόλπου Roses την πόλη L'Escala (Λ'Εσκάλα) και για την κατασκευή των σπιτιών τους μετέφεραν αρκετές πέτρες από το Εμπόριον στη νέα πόλη, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως οικοδομικό υλικό. Η πάλαι ποτέ ισχυρή εμπορική δύναμη της περιοχής έμελλε πια να παραδοθεί στην αφάνεια για πολλούς αιώνες.

Ο ΘΕΟΣ-ΓΙΑΤΡΟΣ

Δε θέλει ρώτημα. Το πιο εντυπωσιακό εύρημα στον αρχαιολογικό χώρο του Εμπορίου είναι ο ανδριάντας του Ασκληπιού. Υψους άνω των 2 μέτρων, το άγαλμα του θεού της Ιατρικής ανακαλύφθηκε στον χώρο που λόγω του ευρήματος διαπιστώθηκε πως ήταν το θεραπευτικό ιερό της πόλης, το Ασκληπιείο. Χτισμένο κι αυτό χάρη στην επέκταση της πόλης, το Ασκληπιείο περιέκλειε τρεις λατρευτικούς ναούς, χώρους αναμονής και προσευχής των ασθενών καθώς και το άδυτο του ιερέα του θεού.

Σήμερα στον χώρο βλέπουμε τα τετραγωνικά περιγράμματα του λατρευτικού συγκροτήματος, με το άγαλμα του θεού να ξεχωρίζει από μακριά. Δεν πρόκειται ασφαλώς για τον πρωτότυπο ανδριάντα αλλά για ένα αντίγραφο: το αυθεντικό εύρημα, η πιο πολύτιμη αρχαιολογική ανακάλυψη στην περιοχή, φυλασσόταν επί πολλά χρόνια στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Καταλονίας, στη Βαρκελώνη, και μόλις το 2008 μεταφέρθηκε στο παράρτημα του μουσείου, στον ίδιο τον χώρο του Εμπορίου, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξη των ανασκαφών.

Οταν έρθετε στο Εμπόριον, θα πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφτείτε το μουσείο και να δείτε εκεί τον ανδριάντα: φωτισμένος, σε μαύρο φόντο, ο Ασκληπιός φαντάζει υπέροχα επιβλητικός, σαν να μην πέρασε από πάνω του ούτε μία μέρα από τότε που διέσχισε τη Μεσόγειο για να έρθει έως εδώ. Κι όμως, έτσι είναι: το άγαλμα αυτό δεν κατασκευάστηκε εδώ αλλά στην Ελλάδα, και κατά πάσα πιθανότητα στη Δήλο. Φτιαγμένο σχεδόν εξ ημισείας από πεντελικό και παριανό μάρμαρο, είναι ένα από τα αριστουργήματα της δηλιακής γλυπτικής, και σίγουρα αποτελεί το πιο μακρινό από την Ελλάδα εύρημα αρχαιοελληνικής κατασκευής. Δεν είναι και λίγο να βρεθεί ένα γλυπτό, τέτοιων διαστάσεων μάλιστα, 2.000 χλμ. μακριά από το... σπίτι του!

Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΚΜΗ

Μέχρι τα τέλη του 2ου αι. π.Χ. το Εμπόριον διατηρούσε ακόμη τη μεγάλη οικονομική του ισχύ στη Δυτική Μεσόγειο, απολαμβάνοντας την ευημερία που του εξασφάλιζαν οι εμπορικές του δραστηριότητες. Από το Εμπόριον θα πάρει μάλιστα το όνομά της και ολόκληρη η ευρύτερη περιοχή, που σήμερα ονομάζεται Empurda (Εμπουρδά), εύγλωττη απόδειξη του κύρους της πόλης. Η εποχή αυτή, ωστόσο, σηματοδοτεί την όλο και αυξανόμενη παρουσία των Ρωμαίων στην περιοχή, κάτι που σε βάθος χρόνου θα σημάνει και την αρχή του τέλους για την ελληνική πόλη.

Το 218 π.Χ., κατά τη διάρκεια του 2ου Καρχηδονιακού Πολέμου, αποβιβάστηκε στο Εμπόριον ισχυρή στρατιωτική δύναμη από τη Ρώμη, με επικεφαλής τον Γάιο Κορνήλιο Σκιπίωνα. Σκοπός τους ήταν να ανακόψουν τον ανεφοδιασμό του Καρχηδόνιου στρατηλάτη Αννίβα, που κατευθυνόταν προς την Αιώνια Πόλη· θα καταφέρουν, ωστόσο, κάτι παραπάνω: να θεμελιώσουν τη ρωμαϊκή παρουσία στην ιβηρική, φτάνοντας μέχρι τη σημερινή Ταρραγόνα και την ευρύτερη περιοχή του ποταμού Εβρου.

Το 195 π.Χ. ο Μάρκος Πόκιος Κάτων εγκατέστησε δίπλα ακριβώς στο Εμπόριον μια στρατιωτική βάση, που δεν άργησε να αναπτυχθεί και γύρω στα τέλη του 1ου αι. π.Χ. έφτασε ουσιαστικά να ενωθεί με το Εμπόριον, σχηματίζοντας τη ρωμαϊκή πια πόλη Municipium Emporiae. Μετά την ολοκληρωτική κατάκτηση της Ισπανίας από τους Ρωμαίους και ιδιαίτερα μετά το 48 π.Χ. και την επικράτηση του Ιούλιου Καίσαρα στην αναμέτρησή του με τον Πομπήιο -το Emporiae είχε ταχθεί υπέρ του δεύτερου- η πόλη άρχισε πλέον να παρακμάζει.

Τρεις αιώνες αργότερα, η Νέα Πόλη και το ρωμαϊκό τμήμα του Emporiae -όπως το ονόμαζαν οι Ρωμαίοι- είχε ήδη εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους, που μετοίκησαν στην Παλαιά Πόλη και τον σημερινό Sant Marti d'Empuries (Σαντ Μαρτί ντ'Εμπούριες).

Κατά την περίοδο αυτή, ένα κομμάτι της εγκαταλελειμμένης πόλης χρησιμοποιήθηκε μάλιστα ως νεκροταφείο. Χρειάστηκε να περάσουν κοντά πέντε αιώνες και οι Φράγκοι να επικρατήσουν των Αράβων στην περιοχή, για να ακουστεί και πάλι το όνομα του Εμπορίου.

Τον 8ο αι. μ.Χ. έγινε πρωτεύουσα κομητείας, τίτλο που κράτησε μέχρι και τον 11ο αι. όταν και μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα λίγο βορειότερα, στο Castello d'Empuries (Καστελιό ντ-Εμπούριες).

Καθώς οι γειτονικές πόλεις Gerunda (Γερούνδα, σημερινή Girona, Τζιρόνα), Barcino (Μπαρκίνο, η σημ. Βαρκελώνη) και Tarraco (Ταράκο, η σημερινή Ταρραγόνα) αναδεικνύονταν σε νέα εμπορικά και οικονομικά κέντρα, το Sant Marti d'Empuries παρήκμασε πια οριστικά. Τον 17ο αι. ντόπιοι ψαράδες ίδρυσαν στη νότια πλευρά του κόλπου Roses την πόλη L'Escala (Λ'Εσκάλα) και για την κατασκευή των σπιτιών τους μετέφεραν αρκετές πέτρες από το Εμπόριον στη νέα πόλη, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως οικοδομικό υλικό. Η πάλαι ποτέ ισχυρή εμπορική δύναμη της περιοχής έμελλε πια να παραδοθεί στην αφάνεια για πολλούς αιώνες. 

Βιβλίο στα Αγγλικά : Delos, Cathage, Ampurias: The Housing of Three Mediterranean Trading Centres

Δημοσίευση by Ancient Hellas (Greece).

Πηγές / Βιβλιογραφία / Φωτογραφίες

Στο Εμπόριο αναφέρεται ιδιαίτερα ο Στράβωνας, στο έργο του γεωγραφικά, βιβλίο Γ', κεφ. 4.8 και 4.9
http://www.ispania.gr
Excavation reports, Anuari de l'institut d'Estudis Catalans (1907-27); J. Puig i Cadafalc, L'Arquitectura romana a Catalunya (1934); A. García y Bellido, Hispania Graeca (1948); M. Almagro, Las fuentes escritas ref erentes a Ampurias (1951); id., Las inscripciones ampuritanas. Griegas, Ibericas y Latinas (1952); id., Las Necropolis de Ampurias (1953-55
Though they later became separate, the Frankish counties of Empúries and Peralda were always held by a single individual, according to Stephen P. Bensch, ("Lordship and coinage in Empúries," in The Experience of Power in Medieval Europe, Robert F. Berkhofer, Alan Cooper, Adam J. Kosto, eds. 73-, p. 74.
Martín Almagro "Las Necrópolis de Ampurias I: Las Necrópolis Griegas" Barcelona 1953 y Martín Almagro "Las Necrópolis de Ampurias II: Las Necrópolis Romanas e Indígenas. Barcelona 1955.
Alfonso López Borgoñoz "Distribución cronològica y espacial de las necròpolis ampuritanas" en VV.AA. "De les estructures indígenes a l'organització provincial romana de la Hispania Citerior" pp. 275-298. Institut d'Estudis catalans. Ítaca. Barcelona, 1998.
Alfonso López Borgoñoz "Las necrópolis altoimperiales ampuritanas" pp. 711-744. Annals de l'Institut d'Estudis Gironins. Vol. XXXVII, 1996 - 97 Girona, 1997.
Josep M. Nolla; Jordi Sagrera "Ciuitatis Impuritanae Coementeria. Les necròpolis tardanes de la Neàpolis" Girona: Facultat de Lletres de la Universitat de Girona, Girona, 1995, 329 p. Estudi General, 15. and Josep M. Nolla "Tombes i cementiris del sector nord-oriental del turó d’Empúries" Arqueologia AIEE, Figueres, 33(2000), pàg. 11-20.

De Hoz, J. (1995). «Ensayo sobre la epigrafía griega de la Península Ibérica», Veleia 12, 151–179.
De Hoz, M.P. (1997). «Epigrafía griega en Hispania», Epigraphica LIX, 29–96.

Efenterre, H. Van; Ruzé, F. (1994). NOMINA. Recueil d'inscriptions politiques et juridiques de l'arcaïsme grec. Vol. I. Roma.

Gangutia, E. (1999). «Hecateo y las inscripciones griegas más antiguas de la Península Ibérica», AEspA 72, 3–14.

www.costabrava.com
López García, A. (1995). «Nota sulla lettera di piombo da Emporion». Tyche 10, 101-2. [non vidi, cf. De Hoz, M.P. (1997)].
http://www.wikipedia.org/
Musso, O. (1986). «Il piombo inscritto di Ampurias: note linguistiche e datazione». Empúries: revista del món clàssic i antiguitat tardana 48-50, 156-159.
LeZibou http://fr.wikipedia.org/wiki/Utilisateur:LeZibou
Oller, M. (2013). «Griegos e indígenas en Empórion (siglos VI-IV a.C.): un estudio de la cuestión», Faventia Suplementa 2, 187–202.
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/

Lumpeseggl http://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lumpeseggl

www.campingemporda.com

Rodríguez, H. (1998). «Inscriptiones Graecae Antiquissimae Iberiae». En Mangas, J.; Plácido, D. (eds.). La Península Ibérica en los autores griegos: de Homero a Platón. Testimoniae Hispaniae Antiquiae II A. Madrid, 335-339.

David Mateos

Museu d'Arqueologia de Catalunya http://www.mac.cat
Sanmartí, E.; Santiago, R.A. (1987). «Une lettre grecque sur plomb trouvée à Emporion (Fouilles 1985)». ZPE 68, 119-127.
— (1988). «La lettre grecque d'Empòrion et son contexte archéologique», RAN 21, 3–17.
— (1988). «Notes additionnelles sur la lettre sur plomb d'Emporion». ZPE 72, 100-102.
Santiago, R.A. (1990). «Encore une fois sur la lettre sur plomb d'Emporion (1985)». ZPE 80, 79-80.
— (1990). «Quelches corrections à ZPE 80, 1990, 79-80». ZPE 84, 14.
— (2003). «Las láminas de plomo de Ampurias y Pech Maho revisitadas», ZPE 144, 167–172.
— (2013). «Comercio profesional: infraestructura personal y operacional. Repaso del léxico y selección de inscripciones», Faventia Supplementa 2, 205–231.
http://www.historvius.com

Nanosanchez http://commons.wikimedia.org/wiki/User:Nanosanchez
http://www.spanisharts.com
Santiago, R.A.; Gardeñes, M. (2002). «Interacción de poblaciones en la antigua Grecia: algunos ejemplos de especial interés para el Derecho internacional privado», Faventia 24/1, 7–36.

Joanbanjo http://commons.wikimedia.org/wiki/User:Joanbanjo
Santos, M. (2008). «L'arqueologia grega a Empúries. Un discurs en construcció», Annals de l'Institut d'Estudis Empordanesos 39, 49–79.
Slings, S. R. (1994). «Notes on the Lead Letters from Emporion». ZPE 104, 111-117.
Wilson, J.P. (1997-8). «The ‘Illiterate trader'?», BICS 42, 29–56

CeGe http://commons.wikimedia.org/wiki/User:CeGe