Τίρυνθα

ENGLISH

Η Τίρυνθα είναι πόλη της Αργολίδας στην Πελοπόννησο. Αρχαιολογικές ανασκαφές στην περιοχή πραγματοποιήθηκαν την περίοδο 1884-1885 από τον Ερρίκο Σλήμαν, που έφερε στο φως την αρχαία Τίρυνθα και τα ξακουστά «κυκλώπεια» τείχη της, τα οποία, σύμφωνα με το μύθο, έχτισαν οι ίδιοι οι Κύκλωπες. (Όμηρος, Β 559) Ο πρώτος μυθικός βασιλιάς της πόλης ήταν ο Προίτος, αδερφός του Ακρίσιου, βασιλιά του Άργους. Στη μυθολογία, ο βασιλιάς της Τίρυνθας, Ευρυσθέας, διέταξε τους άθλους του ήρωα Ηρακλή. Η Τίρυνθα καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Αργείους τον 5ο αιώνα π.Χ. και ο πληθυσμός της εξορίστηκε.

Στο δρόμο που συνδέει το Ναύπλιο με το Άργος πάνω σε λόφο δίκορφο δεσπόζει αιώνια κι ακατάληπτη η ακρόπολη της Αρχαίας Τίρυνθας, μια από τις σημαντικότερες ακροπόλεις που συνδέεται με πολλούς μυθικούς ήρωες. Πρωτοκατοικήθηκε τη Νεολιθική εποχή, όπως μαρτυρούν κεραμικά ευρήματα, την εποχή του Χαλκού χτίστηκαν αψιδωτά κτίρια γύρω από γιγαντιαίο μυστηριακό κυκλικό οικοδόμημα, ενώ τέλος στην Υστεροελλαδική περίοδο οικοδομήθηκαν τα περίφημα «Κυκλώπεια τείχη» που περιέκλειαν την Ακρόπολη. Εδώ ο επισκέπτης θα δει το τοιχογραφημένο ανάκτορο, τις κυκλώπειες σήραγγες, το δωμάτιο λουτρού, το δυτικό προμαχώνα, το μικρό μέγαρο και την εντυπωσιακή σκάλα διαφυγής. Η αίσθηση του «ωραίου» αυτής της ακρόπολης πιστοποιείται και από τοιχογραφίες, κεραμικά και χάλκινα ευρήματα που εκτίθενται στα Μουσεία Ναυπλίου κι Αθηνών.

Πάνω στο δρόμο που οδηγεί από το Ναύπλιο στο Άργος, χτισμένη σ’ ένα βραχώδες ύψωμα 18μ. προβάλλει επιβλητική η «τειχιόεσσα» σύμφωνα με τον Όμηρο ακρόπολη της Τίρυνθας, η αρχαιότερη απ’ όλες τις μυκηναϊκές ακροπόλεις. Ακόμα κι ο Παυσανίας έμεινε έκθαμβος μπροστά σε τούτο το μεγαθήριο. Σύμφωνα με το μύθο την πόλη ίδρυσε ο Αργείος πρίγκηπας Προίτος, που μετά από διαμάχη με τον αδερφό του, Ακρίσιο πήγε στη Λυκία κι από εκεί γύρισε φέρνοντας μαζί του τους Κύκλωπες που θεμελίωσαν αυτά τα πελώρια τείχη. Άλλος μύθος θέλει τον Τίρυνθα, εγγονό του Δία ως ιδρυτή. Με τον τόπο αυτό συνδέονται και οι μυθικοί ήρωες Βελλερεφόντης, Περσέας, και ο ημίθεος Ηρακλής που από εδώ ξεκίνησε για τους δώδεκα άθλους του.

Πρωτοκατοικήθηκε στη Νεολιθική εποχή και παρέμεινε αδιάλειπτα σε χρήση ως και την Ύστερη Αρχαιότητα. Η θέση της ήταν στρατηγικής σημασίας μιας και έλεγχε μεγάλη έκταση της πεδιάδας και τις διαβάσεις προς Άργος, Μυκήνες, Ναύπλιο κι Επίδαυρο. Την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού χτίστηκαν αψιδωτά κτίρια γύρω από γιγαντιαίο μυστηριακό κυκλικό οικοδόμημα. Η μεγάλη ακμή της ωστόσο, συνδέεται με τη Μυκηναϊκή εποχή οπότε και οικοδομήθηκαν τα περίφημα «Κυκλώπεια τείχη» και τα περισσότερα κτίρια. Τότε ανέπτυξε εμπόριο κι αποτέλεσε σημαντικό κέντρο της περιοχής. Στους κλασικούς χρόνους η Τίρυνθα άρχισε να παρακμάζει και το 468 π.Χ. καταστράφηκε από το Άργος.

Από αυτόν τον αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος εντάσσεται επισήμως στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, πέρασαν πολλοί αρχαιολόγοι και με ευλάβεια έσκαψαν τα χώματα για να ανακαλύψουν τα κρυμμένα μυστικά τους. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1884 από τους Schliemann και Dörpfeld και συνεχίστηκαν από τους Karo, Müller, Βερδελή και άλλους πολλούς.

Περιγραφή

Σήμερα σώζονται λίγα απομεινάρια της νεολιθικής εποχής. Τα περισσότερα που έχουν ανακαλυφθεί χρονολογούνται στα μυκηναϊκά χρόνια. Τοιχογραφίες που κάποτε κοσμούσαν τους τοίχους του ανακτόρου και πολλά σπάνια και πολύτιμα αντικείμενα καθημερινής και διακοσμητικής φύσης, σήμερα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου και στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών.

Ο επισκέπτης που περπατάει σ’ αυτή την ακρόπολη, αντιλαμβάνεται με ευκολία τους αρχαίους οικοδομικούς σχηματισμούς. Δύο είναι οι βασικοί σχηματισμοί, η Άνω Ακρόπολη με την ανατολική Πύλη και η Κάτω Ακρόπολη με τα ανακτορικά δώματα. Τα τείχη περιβάλλουν ολόκληρο το λόφο και δημιουργούν οχύρωση που περικλείει έκταση περίπου 20.000τμ. Το πάχος σε ορισμένα σημεία φτάνει μέχρι και τα 8μ. ενώ το σωζόμενο ύψος φτάνει τα 7μ.. Στην Κάτω Ακρόπολη ξεχωρίζουν δωμάτια στο εσωτερικό του τείχους, ενώ στη βορειοδυτική πλευρά της οι δύο προσβάσεις που οδηγούν στις υπόγειες πηγές νερού έξω από την Ακρόπολη, οι λεγόμενες «Σύριγγες» ή «Σήραγγες».

Στα δυτικά της Άνω Ακρόπολης την προσοχή τραβούν ο προμαχώνας, η «Σκάλα» και η δυτική Πύλη εξόδου. Νοτιοανατολικά της Άνω Ακρόπολης ξεχωρίζουν οι λεγόμενες «Γαλαρίες», μακρόστενοι οξυκόρυφοι διάδρομοι που οδηγούν σε δώματα του τείχους. Στο κέντρο όλων δεσπόζουν επιβλητικά τα ανακτορικά συγκροτήματα, στο κέντρο των οποίων βρίσκεται το Μέγαρο και η μεγάλη περίστυλη Αυλή, ενώ τις εντυπώσεις κλέβει το δωμάτιο των αρχαίων λουτρών.

Πέραν της Ακρόπολης, λίγα χιλιόμετρα παρακάτω, στο λόφο του «Προφήτη Ηλία» βρίσκεται μυκηναϊκός θολωτός τάφος και λίγο παραπέρα ένας δεύτερος θαλαμωτός.

Ιστορία

Ο χαμηλός λόφος της Τίρυνθας, στο 8ο χιλιόμετρο του δρόμου Αργους-Ναυπλίου, κατοικήθηκε αδιάλειπτα από τη Νεολιθική εποχή μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Κατά τους προϊστορικούς χρόνους ο χώρος ήκμασε κυρίως κατά την πρώιμη και την ύστερη εποχή του Χαλκού. Στη δεύτερη φάση της Πρωτοελλαδικής εποχής (2700-2200 π.Χ.) πρέπει να υπήρχε εδώ ένα σημαντικό κέντρο με πυκνή κατοίκηση και ένα μοναδικής κατασκευής κυκλικό κτήριο, διαμέτρου 27 μ., στην κορυφή του λόφου. Κατά την ύστερη εποχή του Χαλκού ο λόφος οχυρώνεται σταδιακά και περιβάλλει μέσα στα «κυκλώπεια» τείχη του το ανακτορικό συγκρότημα καθώς και άλλα κτήρια που χρησιμοποιούνται κυρίως από την άρχουσα τάξη ως λατρευτικοί χώροι, αποθήκες και εργαστήρια αλλά και ως κατοικίες. Κατά τους ιστορικούς χρόνους η Τίρυνθα, παρότι πρέπει να είχε τη μορφή μιας οργανωμένης πολιτικής κοινότητας, δεν μπόρεσε να συναγωνιστεί το Αργος, το οποίο και την κατέστρεψε στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα εξορίζοντας τους κατοίκους της.

Ο περιηγητής Παυσανίας που την επισκέφθηκε το 2ο αιώνα μ.Χ. τη βρήκε ερειπωμένη. Κατά τη βυζαντινή εποχή ιδρύεται στην Ανω Ακρόπολη ένας κοιμητηριακός ναός και πιθανά ένας μικρής τάξεως οικισμός στα δυτικά της Ακρόπολης. Το τέλος του ασήμαντου πια οικισμού πρέπει να συνδεθεί με την κατάκτηση του Αργους από τους Τούρκους το 1379 μ.Χ. Στις βενετσιάνικες πηγές η Τίρυνθα αναφέρεται ως Napoli vecchio, ενώ το όνομα Τίρυνθα δίνεται ξανά στην περιοχή στη σύγχρονη εποχή αντικαθιστώντας το σύνηθες όνομα «Παλαιόκαστρο». Το 1828 ιδρύεται από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια στο χώρο νότια της Ακρόπολης κτήριο για τη λειτουργία αγροτικής σχολής. Σήμερα στεγάζονται σ' αυτό οι αγροτικές φυλακές. Μετά τους περιηγητές του 17ου και του 19ου αιώνα (Des Mouceaux, Dodwell, Leake) την Τίρυνθα ανακαλύπτει το 1876 ο Ερρίκος Σλήμαν που με τις εκτεταμένες ανασκαφές του στα 1884/5 την παραδίδει στην αρχαιολογική έρευνα.

Ως μυθικός ιδρυτής της Τίρυνθας παραδίδεται ο αργείος πρίγκηπας Προίτος, ο οποίος κατέφυγε μετά τη διαμάχη με τον αδελφό του Ακρίσιο στη Λυκία. Κατά την επιστροφή του έφερε μαζί του τους Κύκλωπες που έχτισαν για χάρη του τα μεγαλειώδη τείχη. Με την Τίρυνθα συνδέονται εξάλλου και οι μυθικοί ήρωες Βελλερεφόντης και Περσέας αλλά και ο ημίθεος Ηρακλής.

Οι έρευνες του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, από το 1876 μέχρι σήμερα, έφεραν στο φως μια από τις σημαντικότερες μυκηναϊκές ακροπόλεις και ιχνηλάτησαν τα στάδια του πολιτισμού των προϊστορικών και ιστορικών περιόδων της Αργολίδας. Μετά τους πρωτεργάτες Heinrich Schliemann και Wilhelm Dφrpfeld (1884-1885), το χώρο ερεύνησαν στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα οι Georg Karo και Kurt Mόller. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950 ο Έφορος Αρχαιοτήτων Αργολίδος Νικόλαος Βερδελής ανέλαβε το έργο της αποκατάστασης της δυτικής πλευράς της οχύρωσης που είχε καταρρεύσει και σκεπαστεί από τα μπάζα των παλαιών ανασκαφών. Μετά το 1967 οι ανασκαφές ανατίθενται και πάλι στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, το οποίο υπό τη Διεύθυνση των Ulf Jantzen, Jφrg Schδfer, Klaus Kilian και Joseph Maran συνεχίζει τις έρευνες συμπεριλαμβάνοντας την Κάτω Ακρόπολη και την Κάτω Πόλη. Παράλληλα ανασκαφικές έρευνες διενεργεί η τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων τόσο στον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο, όσο και στην ευρύτερη περιοχή.

Η αποκάλυψη με τις ανασκαφές ενός μνημείου που προστατεύτηκε για πολλούς αιώνες κάτω από το χώμα της εγκατάλειψης και η μακροχρόνια έκθεσή του χωρίς φροντίδα συντήρησης στις καιρικές συνθήκες και στη δράση των επισκεπτών, προξένησε σημαντικές φθορές στον αρχαιολογικό χώρο. Με ενέργειες της Δ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, αρμόδιας περιφερειακής Υπηρεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού και την άμεση υποστήριξη της Περιφέρειας Πελοποννήσου, το μνημείο εντάχθηκε στα έργα που χρηματοδοτήθηκαν από το Β΄ και το Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Καθοριστική ήταν και η συμμετοχή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου που χρηματοδότησε την τελευταία δεκαετία τις μελέτες του γερμανού αρχιτέκτονα Jan Martin Klessing που υλοποιήθηκαν στην Τίρυνθα. Στο διάστημα αυτό μεγάλος αριθμός συνεργατών (αρχαιολόγοι, σχεδιαστές, ειδικευμένοι και ανειδίκευτοι εργάτες) συμμετείχε στο πρόγραμμα της αναβάθμισης ενός από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Αργολίδας που έχει ενταχθεί στον κατάλογο των μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco. Εξάλλου με ευθύνη της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού υλοποιήθηκαν εργασίες διαμόρφωσης του επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου, ο οποίος περιλαμβάνει πλέον οργανωμένες διαδρομές, κτήρια εξυπηρέτησης των επισκεπτών, νέα είσοδο και χώρο στάθμευσης.

Μνημεία

Δυτικός Προμαχώνας

Ο Δυτικός Προμαχώνας αποτελεί ένα εξαιρετικό επίτευγμα της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής που έχει σαφέστατο αμυντικό χαρακτήρα. Το δυτικό κλιμακοστάσιο προστατεύεται από έναν προμαχώνα που δημιουργεί η δρεπανοειδής επέκταση του τείχους της τρίτης φάσης. Αυτό το τμήμα του τείχους είναι το μοναδικό με καμπύλο περίγραμμα. Το μέγιστο πλάτος του είναι 7 μ. Το καμπύλο τμήμα του τείχους αρχίζει στα νότια στο ύψος της μεγάλης αυλής και καταλήγει στα βόρεια στον πύργο που υπήρχε ήδη στη δεύτερη φάση του τείχους.

Κάτω Ακρόπολη

Tο βόρειο και χαμηλότερο έξαρμα του λόφου της Τίρυνθας, η Κάτω Ακρόπολη οχυρώθηκε για πρώτη φορά στις αρχές του 13ου αιώνα π.Χ. (ΥΕ ΙΙΙΒ1). Η οχύρωση αυτή αντικαταστάθηκε κατά την τρίτη οικοδομική φάση του τείχους στα μέσα του 13ου αιώνα (ΥΕ ΙΙΙΒ2) από ένα ισχυρό τείχος πάχους έως και 7 μ. που ακολουθεί το φυσικό περίγραμμα του λόφου και επεκτείνεται στα νότια μέχρι να συναντήσει την οχύρωση της Μέσης και της Άνω Ακρόπολης.

Η Κάτω Ακρόπολη συνδέεται μέσω της βόρειας προέκτασης του διαδρόμου (50) με την Άνω ακρόπολη, έχει όμως και δύο δικές της προσβάσεις. Μια μικρή είσοδο στην καμπή της δυτικής πλευράς του τείχους μεταξύ της μέσης και της κάτω ακρόπολης που έκλεινε με θύρα όπως βεβαιώνουν τα ίχνη από τις στρόφιγγές της στο μονόλιθο κατώφλι, και ένα άνοιγμα στη βόρεια κορυφή του τείχους χωρίς ίχνη για ύπαρξη θύρας. Το άνοιγμα αυτό που προστατεύεται από ένα φυλάκιο στην ανατολική πλευρά του τείχους βρισκόταν πολύ ψηλότερα από το εξωτερικό επίπεδο και η πρόσβαση σε αυτό πρέπει να γινόταν με φορητή ξύλινη κλίμακα. Αντίθετα στην είσοδο της δυτικής πλευράς οδηγεί ανοικτή λίθινη κλίμακα.

Στο δεύτερο μισό του 13ου αιώνα π.Χ., (ΥΕ ΙΙΙΒ2), μετά την ολοκλήρωση της οχύρωσης, αναπτύσσεται μια τεράστια οικοδομική δραστηριότητα, η οποία καταστρέφει με τις επεμβάσεις της τα λείψανα των προγενέστερων μυκηναϊκών περιόδων και της Μεσοελλαδικής εποχής. Η Κάτω ακρόπολη διαμορφώνεται σε άνδηρα και οικοδομείται με ένα ενιαίο σχέδιο. Τα κτήρια παρατάσσονται κατά μήκος των τειχών και χωρίζονται από υπαίθριους διαδρόμους με κατεύθυνση βόρεια-νότια. Ένας κεντρικός δρόμος οδηγούσε από τη βόρεια πύλη στα νότια της Κάτω Ακρόπολης και συνδεόταν με το διάδρομο (50) που οδηγούσε στην Άνω ακρόπολη.

Συνολικά ερευνήθηκαν δέκα κτηριακά συγκροτήματα (κτήρια Ι-Χ), τα οποία χρησίμευσαν ως οικίες αλλά και ως εργαστηριακοί χώροι για την επεξεργασία μετάλλων και πολύτιμων υλικών. Παρόμοιες χρήσεις μαρτυρούνται και για τα δωμάτια μέσα στο τείχος.

Γεωμετρικός Ναός

Ανατολικά της θύρας που συνδέει την αυλή 30 με την αυλή του κτηρίου 29 της ανατολικής πτέρυγας του ανακτόρου ερευνήθηκε το 1926 ένας λάκκος-αποθέτης, ο λεγόμενος βόθρος, που περιείχε κυρίως κεραμική και λίγα μεταλλικά αντικείμενα. Τα αρχαιότερα ευρήματα χρονολογούνται στην ύστερη γεωμετρική εποχή και τα νεώτερα γύρω στα 650 π.Χ., η πλειοψηφία ωστόσο των αφιερωμάτων ανήκει χρονολογικά στο τέλος της γεωμετρικής και στην υπογεωμετρική περίοδο. Η ποιότητα των ευρημάτων, μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται οι πήλινες ασπίδες και οι μάσκες που εκτίθενται στο Μουσείο Ναυπλίου, και η διατήρησή τους, τα περισσότερα ευρήματα είναι θραυσμένα πριν την απόρριψή τους και φέρουν ίχνη δευτερογενούς καύσης, συνηγορούν για τον χαρακτηρισμό τους ως αφιερώματα. Είναι πολύ πιθανόν πως ορισμένα απ' αυτά ήταν ανηρτημένα σε ένα ιερό χώρο ενώ άλλα χρησίμευσαν για τελετουργίες πιθανά στο χώρο ενός βωμού. Το εύρημα του βόθρου συνδέθηκε για τους λόγους αυτούς με την μετασκευή του βωμού στο χώρο της μεγάλης αυλής και με το επίμηκες κτήριο που καλύπτει το ανατολικό τμήμα του μεγάλου μεγάρου της μυκηναϊκής εποχής.
Έτσι θεωρήθηκε ότι το κτήριο αυτό είναι ένας ναός των γεωμετρικών χρόνων, που ιδρύθηκε στο χώρο του μυκηναϊκού Μεγάρου και στον οποίον πρέπει να λατρευόταν η θεά Ήρα. Δυστυχώς, η πλήρης αποκάλυψη του κτηρίου αυτού ήδη από την εποχή του Schliemann έχει στερήσει την έρευνα από πολύτιμες ανασκαφικές ενδείξεις που θα μπορούσαν να δώσουν μία οριστική απάντηση στο ακόμη και σήμερα αναπάντητο ερώτημα σχετικά με τη χρήση και τη χρονολόγηση του κτηρίου.

Sources / Bibliography / Photos

J.M. Klessing
http://www.gtp.gr
Dr. Alkistis Papadimitriou
http://galleryhip.com
http://odysseus.culture.gr
http://www.mythicalpeloponnese.gr
http://www.wikipedia.org/
http://homepage.mac.com/cparada/GML/Tiryns.html
http://books.google.dk/books?id=9DBeI_KhYFQC&pg=PA111&lpg=PA111&dq=Tiryns+20+hectares&source=bl&ots=sIQEWtSk9_&sig=eg3OToJII7pk_dc21iZgzErzh3s&hl=da&sa=X&ei=WCa8UoKIEcnOtAaitYHICA&ved=0CFIQ6AEwBA#v=onepage&q=Tiryns%2020%20hectares&f=false
http://whc.unesco.org/en/list/941
http://books.google.dk/books?id=74JI2UlcU8AC&pg=PA706&lpg=PA706&dq=tiryns+had+15,000+people&source=bl&ots=juwMdxvVHI&sig=Bee6LpJ3QOadXrxgUPbBZYfHE5Y&hl=da&sa=X&ei=jK0hU_p_g9C0BqzTgIgG&ved=0CFIQ6AEwCQ#v=onepage&q=tiryns%20had%2015%2C000%20people&f=false
Homer - Iliad rhapsody B, 559
Pausanias Description of Greece - about Boeotia 9.36.5
Pausanias Description of Greece - about Corinth 2.25.8
Herodotus Book 6, 83
Herodotus Book 9, 28
Strabo 8, 373
http://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/btse1/halieishhistory.htm&date=2009-10-25+16:41:40 - Halieis history