Ακρόπολη των Αθηνών - Μνημεία

Ακρόπολη των Αθηνών / Ιστορικό / Περιγραφή / Μνημεία / ΆΡΘΡΑ

ENGLISH

Παρθενώνας

 

Ο ναός που οι Αθηναίοι αφιέρωσαν στην προστάτιδα της πόλης τους, Αθηνά Παρθένο, είναι το λαμπρότερο δημιούργημα της αθηναϊκής δημοκρατίας στην περίοδο της μεγάλης ακμής της και το αρτιότερο ως προς τη σύνθεση και την εκτέλεση από τα οικοδομήματα του Ιερού Βράχου. Κτίσθηκε κατά τα έτη 447-438 π.Χ., στο πλαίσιο του ευρύτερου οικοδομικού προγράμματος που συντελέσθηκε στην Ακρόπολη με πρωτοβουλία του Περικλή, και πάνω στη θέση παλαιότερων ναών αφιερωμένων στην Αθηνά. Ο Περίκλειος Παρθενών (Παρθενών ΙΙΙ) διαδέχθηκε έναν προηγούμενο ναό, το μαρμάρινο Προπαρθενώνα (Παρθενών ΙΙ), που άρχισε να κτίζεται μετά τη νίκη στο Μαραθώνα, περίπου το 490 π.Χ., αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ γιατί καταστράφηκε το 480 π.Χ. από τους Πέρσες. Αυτός με τη σειρά του είχε οικοδομηθεί στη θέση παλαιοτέρου ναού, του πρωταρχικού Παρθενώνα (Παρθενών Ι), που κτίσθηκε γύρω στο 570 π.Χ. Σήμερα ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το μαρμάρινο Παρθενώνα των χρόνων του Περικλή, σχεδιασμένο από τον Ικτίνο με συνεργάτη τον Καλλικράτη. Την ευθύνη του γλυπτού διακόσμου και του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς, που βρισκόταν στο εσωτερικό του, καθώς και όλου του οικοδομικού προγράμματος του ναού, είχε ο διάσημος γλύπτης Φειδίας. 

Ερέχθειο

 

Το Ερέχθειο, κομψό οικοδόμημα με ιδιαίτερο χαρακτήρα και αρχιτεκτονική μορφή, βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του βράχου της Ακρόπολης. Οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 421-406 π.Χ., αντικαθιστώντας τον πρωιμότερο ναό, που βρισκόταν λίγο πιο νότια και ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά Πολιάδα, το λεγόμενο ''Αρχαίο ναό''. Ο ναός αναφέρεται ως ''Ερέχθειο'' μόνο από τον Παυσανία (1.26.5) και η ονομασία αυτή σχετίζεται με το μυθικό βασιλιά των Αθηνών Ερεχθέα, που λατρευόταν αρχικά στη θέση αυτή. Από άλλες πηγές το οικοδόμημα συνήθως αναφέρεται απλώς ως ''ναός'' ή ''αρχαίος ναός''. Η ιδιόρρυθμη μορφή του οφείλεται εν μέρει στη διαμόρφωση του εδάφους, που είναι κατά 3 μ. ψηλότερο στο ανατολικό μέρος, αλλά και στις δύο κύριες λατρείες, που έπρεπε να στεγάσει σε δύο διαφορετικούς χώρους. Ο πρώτος ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά Πολιάδα και καταλαμβάνει το ανατολικό τμήμα του κτηρίου, ενώ στο δυτικό τμήμα, που βρισκόταν σε χαμηλότερο επίπεδο, λατρευόταν ο Ποσειδώνας-Ερεχθέας και υπήρχαν βωμοί του Ηφαίστου και του Βούτου, αδελφού του Ερεχθέα. Εδώ κατοικούσε, σύμφωνα με το μύθο, και ο οικουρός όφις, το ιερό φίδι της Αθηνάς. Παράλληλα, στον ίδιο χώρο υπήρχαν και ορισμένα ιερά σημεία, που έπρεπε να προστατευθούν από το κτήριο, όπως ο τάφος του Κέκροπα και τα ίχνη που θύμιζαν την έριδα της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την κηδεμονία της πόλης. 

Προπύλαια

 Τα Προπύλαια της Ακρόπολης των Αθηνών κτίσθηκαν στη δυτική πλευρά του βράχου, στη θέση όπου τοποθετείται και η πύλη του οχυρού της μυκηναϊκής ακρόπολης. Γύρω στα μέσα του 6ου αι. π.Χ., την εποχή των Πεισιστρατιδών, και ενώ ο χώρος είχε ήδη διαμορφωθεί σε ιερό αφιερωμένο στη θεά Αθηνά, κτίσθηκε το πρώτο πρόπυλο. Ένα νέο πρόπυλο κατασκευάσθηκε μεταξύ των ετών 510-480 π.Χ., αλλά καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ. Μετά τα Περσικά επισκευάσθηκε ή ξαναοικοδομήθηκε κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του προγράμματος τειχισμού της Ακρόπολης, από το Θεμιστοκλή και τον Κίμωνα. Τα μνημειώδη Προπύλαια των κλασικών χρόνων, που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης, αποτελούν μέρος του μεγαλεπίβολου οικοδομικού προγράμματος που συντελέσθηκε στην Ακρόπολη από τον Περικλή. Κτίσθηκαν μεταξύ των ετών 437-432 π.Χ., μετά την ολοκλήρωση του Παρθενώνα, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μνησικλή. Το αρχικό σχέδιο του οικοδομήματος ήταν πρωτοποριακό από αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική άποψη, αλλά δεν ολοκληρώθηκε ποτέ στο σύνολό του. 

Ναός της Αθηνάς Νίκης

Ο ναός της Αθηνάς Νίκης βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του Ιερού Βράχου, στη θέση όπου στα μυκηναϊκά χρόνια υπήρχε ο πύργος του τείχους, που προστάτευε την είσοδο στην ακρόπολη. Ο κλασικός ναός κτίστηκε μεταξύ των ετών 426-421 π.Χ. σε σχέδια του αρχιτέκτονα Καλλικράτη και αποτελεί το διάδοχο πρωιμότερων ναών, επίσης αφιερωμένων στην Αθηνά Νίκη. Ο πρώτος χρονολογείται στα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., ήταν ξύλινος και καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ. Στην ίδια περίοδο χρονολογείται και η «εσχάρα», ένας βωμός, που πιθανολογείται ότι ήταν η βάση του αρχαίου ξοάνου της θεάς. Την εποχή του Κίμωνα, γύρω στο 468 π.Χ., κτίστηκε νέος μικρός ναός, από πωρόλιθο, που περιέλαβε τη βάση του ξοάνου, καθώς και ένας νέος βωμός, έξω από το ναΐσκο. Τα θεμέλια των πρωιμότερων βωμών και ναών διασώζονται στο εσωτερικό του πύργου, κάτω από το δάπεδο του ναού της κλασικής περιόδου. Ο περιηγητής Παυσανίας (1, 22, 4) αναφέρει το ναό ως ναό της Απτέρου Νίκης, και παραθέτει την παράδοση σύμφωνα με την οποία η θεά απεικονιζόταν στο λατρευτικό της άγαλμα χωρίς φτερά για να μένει πάντα στην Αθήνα. Εκτός από τη λατρεία της Αθηνάς, στο χώρο υπήρχαν και άλλες παλαιότερες λατρείες. Ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή, στη δυτική πλευρά του πύργου υπήρχε μικρό ιερό σε σχήμα διπλής κόγχης, ενώ πριν από την κλασική εποχή στο ανατολικό του τμήμα υπήρχαν τα ιερά των Χαρίτων και της Εκάτης Επιπυργιδίας. Η κατασκευή του κλασικού ναού της Αθηνάς Νίκης εντάσσεται στο μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα που συντελέσθηκε στην Ακρόπολη την εποχή του Περικλή. Σημαντικές πληροφορίες για την οικοδόμησή του μας δίνουν επιγραφικά κείμενα, κυρίως ψηφίσματα του δήμου των Αθηναίων, που αναφέρονται στο έργο αυτό. 

Βραυρώνιο

Το Βραυρώνιο βρίσκεται στην εσωτερική πλευρά του νότιου τείχους της Ακρόπολης, αμέσως νότια των Προπυλαίων. Ήταν ιερό αφιερωμένο στη Βραυρωνία Αρτέμιδα, προστάτιδα των επιτόκων και των λεχώνων, και θεωρείται ότι λειτουργούσε ως παράρτημα του μεγάλου ιερού της θεάς που βρίσκεται στη Βραυρώνα της Αττικής. Η ίδρυσή του χρονολογείται στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. και αποδίδεται στον τύραννο Πεισίστρατο, ο οποίος καταγόταν από την περιοχή της Βραυρώνας. 

Ναός της Ρώμης και του Αυγούστου

 

Ο ναός της Ρώμης και του Αυγούστου οικοδομήθηκε στα τέλη του 1ου αι. π.Χ., στα ανατολικά του Παρθενώνα ή στα ανατολικά του Ερεχθείου. Σήμερα στα ανατολικά του Παρθενώνα είναι συγκεντρωμένα τα αρχιτεκτονικά μέλη του κτηρίου, που βρέθηκαν εκεί και σε άλλα σημεία της Ακρόπολης. Στη θέση αυτή υπάρχει μία ακανόνιστη θεμελίωση, διαστάσεων περίπου 10,50 x 13 μ., κατασκευασμένη από ορθογώνιους πωρόλιθους, που γενικά ταυτίζεται με το ρωμαϊκό ναό, σύμφωνα με μία άλλη θεωρία, όμως, που στηρίζεται τόσο στην κατασκευή της θεμελίωσης όσο και στις απεικονίσεις της Ακρόπολης σε ρωμαϊκά νομίσματα, ο ναός βρισκόταν στα ανατολικά του Ερεχθείου. 

Βάθρο του Αγρίππα 

Το μνημείο του Αγρίππα υψώνεται στα δυτικά των Προπυλαίων της Ακρόπολης, ακριβώς απέναντι από τη βόρεια πτέρυγα και την «Πινακοθήκη», και περίπου φθάνει σε ύψος τον πύργο του ναού της Αθηνάς Νίκης, που βρίσκεται στα νότιά του. Κατασκευάσθηκε αρχικά προς τιμήν του βασιλιά Ευμένη Β΄ της Περγάμου, το 178 π.Χ., ύστερα από τη νίκη του στους Παναθηναϊκούς αγώνες. Στο επάνω μέρος του υπήρχε χάλκινο τέθριππο, στο οποίο απεικονίζονταν ως ηνίοχοι ο ίδιος ο Ευμένης και ο αδελφός του, Άτταλος. Στη συνέχεια, γύρω στο 27 π.Χ., το τέθριππο αυτό αντικαταστάθηκε από άλλο, που αναρτήθηκε από το δήμο των Αθηναίων προς τιμήν του Μάρκου Αγρίππα, γαμπρού του Αυγούστου, με αφορμή την ανέγερση στην Αγορά του ωδείου, που πρόσεφερε ο Αγρίππας στην Αθήνα. Στη δυτική πλευρά του βάθρου υπάρχει ακόμα η επιγραφή: [Ο δη]μος Μ[αρκον] Αγρίππα[ν] | Λε[υκίου] υιόν | τρίς ύ[πατ]ον τον [ε]α[τ]ου | ε[υερ]γέτη[ν]. Κάτω από αυτή την επιγραφή διακρίνονται τα ίχνη παλαιότερης, η οποία προφανώς συνδεόταν με το τέθριππο του Ευμένη και σβήστηκε προκειμένου να χαρχθεί η νέα. 

Πύλη Beule

Η πύλη Beule βρίσκεται στη δυτική πλευρά του βράχου της Ακρόπολης, δυτικά των Προπυλαίων και αποτελεί σήμερα την κύρια είσοδο στον αρχαιολογικό χώρο. Οικοδομήθηκε στα μέσα του 3ου αι. μ.Χ., πιθανότατα μετά την καταστρεπτική επιδρομή των Ερούλων το 267 μ.Χ., στο πλαίσιο ενίσχυσης της οχύρωσης της Ακρόπολης προκειμένου να προφυλαχθεί ο ιερός χώρος από άλλες επιδρομές. Τότε στην περιοχή δυτικά των Προπυλαίων κατασκευάσθηκε ισχυρό τείχος και δύο πύλες, μία κάτω από τον πύργο της Αθηνάς Νίκης και μία στα δυτικά, που πήρε το όνομα ''πύλη Beule'' από το Γάλλο αρχαιολόγο που πραγματοποίησε τις έρευνες στο χώρο το 1852.

Τείχος της Ακρόπολης

Η Ακρόπολη λόγω της γεωμορφολογίας της αποτέλεσε χώρο καταφυγής των κατοίκων της περιοχής ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Κατά τη μυκηναϊκή περίοδο, γύρω στο 1200 π.Χ., κατασκευάσθηκε το πρώτο οχυρωματικό τείχος, το λεγόμενο ''κυκλώπειο'', που περιβάλλει την κορυφή του λόφου. Ίχνη αυτής της οχύρωσης είναι ορατά κυρίως στα νοτιοανατολικά των Προπυλαίων, ενώ η πορεία της μπορεί να αποκατασταθεί από ίχνη που έχουν εντοπισθεί στην περιφέρεια του βράχου. Η κύρια είσοδος στο χώρο βρισκόταν (όπως και σε όλες τις ιστορικές περιόδους) στη δυτική πλευρά του λόφου, που είχε ενισχυθεί με πύργο, στη θέση του οποίου οικοδομήθηκε αργότερα ο ναός της Αθηνάς Νίκης. Το τείχος αυτό, των μυκηναϊκών χρόνων, με ενισχύσεις και μικρές τροποποιήσεις φαίνεται ότι διατηρήθηκε μέχρι το 480 π.Χ., οπότε υπέστη σοβαρές ζημιές κατά την επιδρομή των Περσών.

Χαλκοθήκη

 

Κατά μήκος του νότιου τείχους της Ακρόπολης, στα ανατολικά και σε συνέχεια του Βραυρωνίου, υπήρχε η Χαλκοθήκη, ένα επίμηκες οικοδόμημα, του οποίου το όνομα και η χρήση μάς είναι γνωστά από αναφορές σε αρχαίες επιγραφές. Το κτήριο φιλοξενούσε κυρίως μεταλλικά αναθήματα που είχαν προσφέρει οι πιστοί στην Ακρόπολη, όπως όπλα, αγαλματίδια και υδρίες, και αποτελούσαν περιουσία της θεάς Αθηνάς. Μάλιστα, ένα ψήφισμα που σώζεται σε επιγραφή των αρχών του 4ου αι. π.Χ. ορίζει ότι όλα τα αντικείμενα που περιέχονταν στη Χαλκοθήκη έπρεπε να καταγραφούν και να αναγραφούν σε λίθινη στήλη, που επρόκειτο να αναρτηθεί μπροστά από το κτήριο. Το οικοδόμημα κτίσθηκε στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. αλλά πρέπει να υπέστη επισκευές και προσθήκες στα μεταγενέστερα χρόνια, όπως δείχνουν αρχιτεκτονικά μέλη που έχουν βρεθεί στο χώρο. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Παυσανίας δεν αναφέρει το μνημείο κατά την περιγραφή της Ακρόπολης, ίσως γιατί στην εποχή του δεν παρουσίαζε πια κανένα ενδιαφέρον από άποψη ιστορική ή καλλιτεχνική.

Αρχαίος ναός της Αθηνάς

Ο παλαιότερος ναός της Ακρόπολης, που ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά Πολιάδα και στις αρχαίες πηγές αναφέρεται ως ''αρχαίος νεώς'', βρίσκεται στα νότια του Ερεχθείου και βόρεια του Παρθενώνα. Οικοδομήθηκε, σύμφωνα με την επικρατέστερη θεωρία, στο γ΄ τέταρτο του 6ου αι. π.Χ., στη θέση πρωιμότερου ναού των γεωμετρικών χρόνων και στη θέση του ακόμη παλαιότερου μυκηναϊκού ανακτόρου. Το 480 π.Χ. πυρπολήθηκε κατά τη διάρκεια της επιδρομής των Περσών, αλλά επισκευάσθηκε πολύ σύντομα, ενώ μέρος της ανωδομής του ενσωματώθηκε στα τείχη της Ακρόπολης. Καταστράφηκε και πάλι το 406 π.Χ., όταν είχαν ολοκληρωθεί οι εργασίες κατασκευής του Ερεχθείου και δεν επισκευάσθηκε ποτέ ξανά. Στα ανατολικά του αρχαίου ναού, ορισμένα λαξεύματα στο βράχο υποδηλώνουν τη θέση του βωμού της Αθηνάς, που ήταν σε χρήση παράλληλα με το ναό.